Soltüstık Казахстан
Заман бейнесінің жылдам ауысып, өзгеріске ұшырайтыны соншалықты, кейбір жаңалықтардың күнделікті өмірімізге қалай енгенін аңғармай да қаламыз. Кеше ғана таңсық көрінген жаңа сөздерді бүгінде емін-еркін қолданып жүрміз. Алғашында жаңалық болып келген “NEET” термині де бүгінде көбімізге таныс. Аталған сөз бүгінде жастарға қатысты қолданылады. Түсіндіре кетсек, “NEET” жастар дегеніміз – білім алмайтын, жұмыс істемейтін, қоғам өміріне араласпайтын өрендер тобы. “NEET” сөзі ағылшын тілінен аударғанда осындай мағына береді. Әлемде аталған санаттағы жастар саны өскендіктен, оларға осындай айдар тағылған. Көп ұзамай бұл сөз ресми заңнамаға да енгізілді. Елімізде де 15 пен 29 жас аралығындағы мұндай азаматтардың аз емес екені байқалады. Өкінішке қарай, олардың санын тап басып айту қиын. Кейбір сарапшылар елімізде шамамен 300 мыңға жуық оқымайтын, еңбек етпейтін жас бар екенін айтады.
Ұлттық статистика бюросы жариялаған мәліметтерге сүйенсек, Қазақстандағы 3,7 миллион жастың 6,5 пайызы “NEET” санатына жатады. Ал 70 мыңға жуық адам еңбекке қабілетті бола тұра, жұмыс істемейді екен. Өңірлерге келсек, Ұлытау облысында жастардың – 12,6, Шығыс Қазақстан облысында 10,8 пайызы қоғамнан тыс өмір сүреді. Ал Батыс Қазақстан облысында бұл көрсеткіш 3 пайыздан сәл ғана асады. Біздің өңірге келсек, мұндағы “бейтарап” жастардың үлесі – 7,2 пайыз. Байқасақ бұл, жалпы ел бойынша көрсеткіштен біршама жоғары. Біздегі бір ғана облыс орталығының өзінде 564 жас тұрғын ештеңемен айналыспайды.
Аталған мәселе жөнінде жақында өңір жастарымен кездескен “Жастарды қолдау және оңалту” жобасының жетекшісі Арман Әубәкірмен сұхбаттасудың сәті түсті.
– Өкінішке қарай, бүгінде жастардың 300 мыңға жуығы екі қолға бір күрек таппай жүр. Сондықтан да біз “Жастарды қолдау және оңалту” жобасын қолға алдық. Мұндағы мақсатымыз – қиын жағдайда қалған жастарға қолдау көрсетіп, өмірде өз жолын табуға жәрдемдесу. “NEET” жастарды есепке алып, олармен жұмыс істеу әкімдіктер мен жастар ресурстық орталықтарының міндеті болғанымен өзге ұйымдар мен қорлар да бұл іске атсалысуы керек. Бұл санаттағы адамдармен жұмыс істеу өте қиын. Себебі олар ештеңеге қызықпай бұйығы өмір сүреді. Бүгінге дейін біз елімізідің әр жерінде мотивациялық кездесулер, семинарлар мен тренингтер өткіздік. Осылайша жастардың санасына қозғау салып, әрекет етуге жігерлендіргіміз келеді, – дейді ол.
Жоба авторының айтуынша, жұмыссыз жастар мәселесін шешуге арналған “Алғашқы жұмыс орны”, “Жастар практикасы” сынды бағдардарламаларда да олқылықтар көп. Ондағы тәжірибесіз мамандарға кедергі болатын шарттарды толық орындап, бағдарламаның шарапатын көргендер көп емес. Алайда сол жобалардың өзінен бейхабар болып, сырт қалып жататындар да көп. Түрлі жобалар мен бағдарламалар жасалғанымен оларды насихаттап, елді құлақтандыру дұрыс жолға қойылмағаны байқалады. Осылайша еңбек пен оқуға құлықсыз жандардың санын азайтуға бағытталған бағдарламалар іс жүзінде аты бар да заты жоқ болып қалуда. Әйтпесе біз хабарласқан қаламыздағы жастар ресурстық орталығының қызметкерлері көмек сұрап келген азаматтардан қолдауын аямайтындарын айтып, ағынан жарылды. Ресурстық орталық тек кеңес беріп, ақпарат таратумен ғана айналыспай, кезі келгенде түрлі іс-шаралар, байқаулар, кездесулер өткізіп тұрады. Әсіресе жастардың аға буын өкілдерімен жүздесіп, әңгіме-дүкен құруы дәстүрге айналған.
Бір сәт айналамызға қарап көрейікші. Біз білетін адамдардың бәрі – жұмысы, оқуы бар жандар. Ештеңемен айналыспай, қол қусырып отырған ешкімді байқай алмайсың. Ондай өмір салтын ұстанатындарға қоғамның да көзқарасы қандай екені белгілі. Соған қарамастан қаладағы 564 бос жүрген жас қайдан келді деген сұрақ туындайды. Сірә, ондайлар ел назарынан тыс, күнделікті өмірдің тасасында күн кешетін сияқты. Мұндай санаттағы жастардың қылмысқа бейім келетіні онсыз да белгілі. Алаяқтық, бұзақылық әрекеттер көбіне осындай жандардың қолымен жасалады. Сондықтан да ел ертеңін кеселді істен сақтап қалу үшін де оларға жан-жақты қолдау көрсеткен дұрыс.
Әдетте, біз студенттер мен жоғары сынып оқушыларын “NEET” санатына жатқызбаймыз. Бірақ олардың оқуды аяқтағаннан кейін бос жүріске бой ұрмасына кім кепіл? Сондықтан да “Қазақстанның болашағы үшін” бірлестігінің төрағасы Рүстем Арманов білім алғанымен, басқа қоғамдық жұмыстарға атсалыспайтын жандар да көп ұзамай аталған санатқа қосылуы мүмкін деп санайды.
– Менің байқауымша, бүгінгі жастар өздеріне артылған сенімді толық ақтай алмай жүр. Қазір еңбекке де, оқуға да құлықсыз “NEET” санатындағы буын көп. Демек, олардың жетісткікке жетуіне, қабілетін ашуына басқа идеологиялар мен факторлар әсер етуде. Біз аталған санаттан бөлек, тек сабағына ғана баратын колледж, университет студенттерін де ұмытпауымыз керек. Азаматтық белсенділік дәл осы кезеңнен басталады. Ал сабағына селқос қарап, жатақхана мен аудитория арасында ғана уақыт өткізгендерден айтарлықтай нәтиже күту қиын. Олар да ерекше назарды қажет ететін топ саналады. Бұл біздегі тәрбие жұмысының ақсап тұрғанын көрсетеді, – дейді жастар ұйымының жетекшісі.
Шынымен де, жоғарыда айтылған сөздердің жаны бар. Дамыған елдердің оқу орындарында білім алушының қоғамдық жұмыстармен, шығармашылықпен, спортпен айналысуына арнайы уақыт бөлініп, бұның бәрі міндеттеледі екен. Осылайша жас буын ел өміріне араласып, өзіне жүктелген жауапкершілікті сезінеді. Егер бізге де осындай тәжірибені енгізсе, босқа сандалып жүрген жастардың көрсеткіші әлдеқайда төмен болар еді. Әйтпесе, бүгінгі мәдени, ғылыми өзгерістерден тыс қалған студенттердің, оқуды аяқтағаннан кейін салт басты, сабау қамшылы жандардың сапын толықтырып, қоғамнан сырт айналу қаупі зор.
“NEET” – жастар өз болашағына әлдеқашан нүкте қойған, қандай да бір әрекетке ниетсіз жандар. Олардың бұлай жүруі қоғамға кері әсер етуде. Қырандай қияға өрлеп шығатын қазақ жастарының қол қусырып отыруы дұрыс емес. Бүгінгідей мың құбылған заманда келешек буынға артылатын жауапкершілік тіптен еселене түспек. Еліміз өркендеп, жаңа жетістіктерге жету үшін әр қазақ жасының еріншектік пен немқұрайдылықтан арылып, қоғам дамуына өз үлесін қосқаны жөн.
Диас АЯҒАН,
“Soltüstık Qazaqstan”.