Тасқынның алдын алу – тұрақты бақылауда

Премьер-Министр Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында көктемгі су тасқыны кезеңіне дайындық шаралары қаралып, облыс әкімі Айдарбек Сапаров апаттың алдын алу бағытында атқарылып жатқан кешенді жұмыстар жайлы баяндады.

Төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильиннің хабарлауынша, қардағы су қорының мөлшерін, топырақтың күзгі ылғалдылығын, оның қату тереңдігін талдай келе және ақ қар астында мұз қабатының болуын ескере отырып, су тасқыны қаупі бар өңірлерге Ақмола, Абай, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Түркістан және Жетісу облыстары кірген. Ол өз сөзінде өткен жылы өзен арналарының толып кетуі мен балдырлануы, дренаждық-арық жүйелерінің болмауы, су қорғау белдеулерінде үйлер салу тасқынның негізгі себебі болғанын атап көрсетті. Қардың уақтылы шығарылуы, су айдау құралдарының жеткілікті болуы және өзендердегі мұздардың ойылуы үлкен маңызға ие. Бүгінгі күні басу қаупі аймағында 255 елді мекен, су жайылуы мүмкін 482 автомобиль және 600-ден астам темір жол учаскелері, су қорғау белдеулерінде 309 елді мекен бар. Су тасқыны жағдайы қиындаған жағдайда 35 мыңнан астам адам, 11 мың бірлік техника, 12 дана “Қазавиақұтқару” әуе кемесі, 650-ден астам жүзу құралы және 3 мыңнан артық мотопомпа дайын тұр.

Экология және табиғи ресурстар министрі Зүлфия Сүлейменованың айтуынша, республика аумағында барлығы 1806 тірек гидротехникалық құрылыс есепке алынған. 1322 гидротехникалық нысанның 471-і жөндеуді қажет етеді. 41-і қайта жаңартылуда. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Марат Қарабаев дайындық жұмыстары аясында су тасқынына қарсы шаралар жоспары бекітіліп, орталық және өңірлік деңгейлерде комиссиялар құрылғанын айтты. Автожолдар мен жол құрылыстарына күнделікті бақылау күшейтіліп, инертті және басқа материалдарды дайындау шаралары қолға алынған.

Үкімет отырысында Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Түркістан облыстарының әкімдері де өңірлердегі ағымдағы жағдай мен жұмыс жоспарлары туралы есеп берді. Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Айдарбек Сапаров су тасқыны қаупін азайту мақсатында үшжылдық жол картасы іске қосылғанын, қазіргі уақытта белгіленген 9 шараның 4-уі орындалғанын, Есіл өзені арқылы өтетін апатты көпірді күрделі жөндеу үшін жобалық-сметалық құжаттар әзірленгенін, өтінім Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне жолданғанын, жобалау биыл басталатынын жеткізді.

– Былтыр 4,5 шақырымдық арық жүйесі, 27 су өткізгіш құбыр са­лынды. Бескөл ауылының ықша­мау­дан­дарында осындай жұмыстар жүзеге асырылады. Тепличный жә­не Прибрежный елді мекендерінде қорғаныс бөгетін тұрғызудың жоба­сы әзірленіп, жуырда сараптамаға жіберіледі. Облыс орталығындағы бөгетті жөндеу, Петропавл қаласын айналып өтетін республикалық ма­ңызы бар жолды жаңалау белгі­ленген. Су тасқыны қаупі төніп тұр­ған 85 ауыл тұрақты бақылауға алын­ған, олардың 8-і су басу ықти­малдылығы жоғары аймақта орна­ласқан. Көктемгі су тасқынына қар­сы шараларға облыс резервінен 1 млрд. теңге қарастырылған. Қар шы­ғару жұмыстары жалғасуда. “Қаз­гидрометтің” деректері бойынша, өңірде түскен жауын-шашын мөл­шері көпжылдық көрсеткішпен дең­гейлес, – деді Айдарбек Сейпілұлы.

Баяндамашыларды тыңдаған Премьер-Министр биыл қыс қарлы болғанын, ауа райы күрт жылынып кетсе, су басу қаупі күшейетінін ес­кертті. Бүгінде 255 елді мекен мен 100 мыңнан астам үй қауіпті ай­мақта тұр.

– Ақтөбе және Алматы облыс­тарында елді мекендердің көше­лерін су басып жатқаны туралы фак­тілер бар. Ауа райы болжамына сәй­кес, алдымыздағы ақпан айында оңтүстікте ауа температурасы мен жауын-шашын нормадан жоғары болуы мүмкін. Сондықтан оңтүстік өңір әкімдіктері осы бастан су тас­қынына қарсы жұмыстарды шира­тулары керек, – деді Әлихан Сма­йылов.

Үкімет басшысы өңірлер су тас­қынына толық дайын еместігін айтты. Қажетті шаралар ұзақ уақыт бойы қабылданбай келеді. “Дайын­дық жұмыстарының сапасына қа­тыс­ты халықтың тарапынан көпте­ген шағымдар түсіп жатады. Өйт­кені олар өздерінің үй-жайына, мал-мүлкіне алаңдайды. Мәселен, Ақ­мола облысының Қошқарбаев ауы­лында Нұра өзенінің жағалауын бекіту жұмыстарына қаржы бөлін­беген. Онда жыл сайын тасыған су жағалауды бұзып өтіп, үйлерге дейін шайып кетеді. Алматы, Абай, Атырау, Батыс Қазақстан облыста­рында, Астанада және Алматыда дренаждық жүйенің қатты жауын-шашын мен тасыған селге шамасы жетпейді”, – деген Үкімет басшысы барлық өңір әкімдері қарды, әсіресе ауылдық елді мекендерде уақ­тылы шығару тиістілігіне айрықша тоқталды.

Арықтарды, дренаждық жүйе­лерді, нөсер кәріздерін, өзен арна­ларын тазартып, уақытша бөгеттер тұрғызу маңызды. Жол картасында көрсетілген іс-шараларды сапалы іске асыруды қамтамасыз ету, өткен жылдардан орындалмай қалған проблемалық мәселелерін жедел шешу керек. Әкімдер отырыста айтылған ұсыныстарды жете еске­ріп, су тасқынын өздерінің жеке ба­қылауында ұстауы тиіс.

Премьер-Министр тоқталған та­ғы бір маңызды мәселе – тасқын кезінде жолдардың бұзылуы. Оған нақты мысалдар келтірілді. Қара­ғанды облысында жыл сайын су жолды шайып кетеді де, Нығман кентімен қарым-қатынас қиындай­ды. Соның салдарынан ауыл тұр­ғындары азық-түлік пен дәрі-дәрмек қорын алдын ала дайындап алуға мәжбүр.

Әлихан Смайылов мұндай жағ­дай қайталанбауын ескертті. Әкім­діктер мұндай проблеманы түпкі­лікті шешуі қажет. Осыған байла­нысты Индустрия және инфра­құ­рылымдық даму министрлігі мен өңір әкімдеріне жолдардың, көпір­лер мен су өткізу бекеттерінің су тас­қынына дайындығын қамтамасыз ету үшін жедел шаралар қабыл­дауға тапсырма берілді.

Үкімет басшысының пікірінше, гидротехникалық құрылыстардағы жағдай да алаңдаушылық тудырып отыр. Экология және табиғи ресурс­тар министрлігі республикалық ба­ланстағы гидротехникалық объек­тілердің жағдайына ғана жауап беретінін айтты. Ал коммуналдық меншіктегілер мен жеке су қойма­лары, бөгеттер ұзақ жылдар бойы қараусыз қалып келеді.

– Бұл объектілердің иелері анықталып, коммуналдық және же­ке гидротехникалық құрылыстарды жөндеу шараларын әзірлеуі тиіс. Қа­зірден бастап су қоймаларындағы судың деңгейіне тұрақты бақылау жүргізу керек. Қажет болса, қауіпсіз­дікті сақтай отырып, ондағы суды алдын ала азайту шаралары қабыл­дансын, – деді Әлихан Смайылов.

Жиынды қорытындылаған Пре­мьер-Министр су тасқынына қарсы барлық іс-шараларды, оның ішінде күштер мен құралдардың дайын­дығын үйлестіруді және сапалы іске асыруды қамтамасыз етуді, тиісті жедел штабтар құруды, сондай-ақ шекаралас мемлекеттермен судың шығыны және трансшекаралық өзендердегі қауіптің алдын алу ту­ралы тұрақты түрде өзара мәлімет алмасуды ұйымдастыруды тапсыр­ды.