Қазақ мектебі көбейсе, тілдің де көсегесі көгереді

Облыстық “Қазақ тілі” қоғамы мен ұлт жанашырлары Петро­павл қаласында орналасқан орыс тілінде білім беретін үш гимназияда қазақ сыныптарын ашу туралы бас­та­ма көтерді. Ұсыныс айтылғалы әлеуметтік желілерде қазақтілді ата-аналар ұл-қыздарын қазақша оқыту­ға түбегейлі қарсы деген ұшқары пікірлер мен біржақты айыптау белең алды. Әрине, ана тілімізді тұғырына қондыру жолында отбасы-ошақ қа­сындағы тәлім-тәрбиенің маңызы ай­рықша. Заманымыздың заңғар жазу­шысы Мұхтар Әуезов: “Ұлт боламын десең, бесігіңді түзе”, – деп текке айт­паған. Дей тұрғанмен, жоғарыдағыдай ұстанымды жақтаушылар ана ті­ліміздің тынысын тарылтып отырған түйінді мәселелерді біле жүргені аб­зал. Облыстық білім басқармасының бізге берген мәліметтеріне сүйенсек, өңірде жалпы білім беретін 454 мектептің 112-сі ғана қазақ тілінде, 96-сы аралас, 246-сы орыс тілінде білім бе­реді. Қазақша білім ошақтарының биылғы көрсеткішін өткен оқу жылы­мен салыстырсақ, алға жылжу – 0,4 пайыз ғана. Ал аралас және орысша мектептердің тасы өрге домалап тұр. 466 мектепке дейінгі ұйымның 130-ы ғана – қазақша, 64-і – аралас. Үсті­міз­дегі оқу жылында бірінші сыныпқа 7739 бүлдіршін қабылданса, оның 1775-і ғана мемлекеттік тілде оқиды. Оның алдындағы оқу жылында бұл көрсеткіш 22 пайыз болған екен. Бір пайыз ғана өсімді көріп, іштей қын­жыласың. “Жығылған үстіне жұды­рық” дегендей қазақ балаларының 38 пайызға жуығының орыс тілінде оқитыны дабыл қағарлық жайт. Балабақшаларда да тіл мәселесі ушығып тұр. Ондағы бүлдіршіндердің 32,6 пайы­зы ғана ана тілінде тәлім-тәрбие алады.

Осы ретте өңірде мемлекеттік тіл­де оқытатын мектептерге баратын оқушылардың санын арттыру мақса­тымен ата-аналар арасында, облыстық “Қазақ тілі” қоғамымен бірлесіп, түсіндіру жұмыстары жүргі­зіледі.

– Соңғы үш жылда 4 жаңа мектеп пайдалануға берілді. 2022-2023 оқу жылында 5 ауданның 8 мектебінде қа­зақша сыныптар ашылды. 2023-2025 жылдары мемлекеттік тілде оқыта­тын 3300 оқушыға арналған 4 мектеп салу жоспарланған. Келесі жылы “Бе­реке” шағынауданында – 1200, “Ор­ман” шағынауданында – 600, 2025 жылы “Жас өркен” шағынауданында – 900, Копай шағынауданында 600 орындық білім ошағы тұрғызылады. 2025 жылы “Жас өркен” және “Бе­реке” шағынаудандарында мемлекет­тік тілде тәрбиелейтін және оқыта­тын әрқайсысы 280 орынды 2 ба­ла­бақша бой көтереді, – дейді облыс­тық білім басқармасының бас маманы Алмагүл Оспанова.

Тұтастай алғанда, өңірде қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтуде аз бол­са да ілгерлеушілік бар. Тек ха­лық көп шоғырланған облыс орталы­ғында шешімін күткен мәселелер аз емес. Қала бойынша барлық 36 мек­тептің 6-уы қазақ тілінде білім береді. Онда 3891 бала оқиды. 5 аралас мектепте қазақ тілінде оқитын балалардың саны – 1123. Ең өкініштісі, орыс мектептерінде оқып жүрген қазақ балаларының саны – 10523.

“БЭСТ” гимназиясында облыс­тық “Қазақ тілі” қоғамының, қалалық білім бөлімі басшылығының, мектеп, балабақша жетекшілерінің, тіл жанашырларының қатысуымен өткен “дөң­гелек үстел” барысында бір-бірін кінәлаудан гөрі өзекті проблема­лар­ға баса назар аударылып, нақты шешу жолдары ұсынылды. Олардың ішінде ең күрделісі – ұлттық білім ұйымдарының аздығы. 192 орынға лайықталған әл-Фараби мектеп-лицейінде 415 бала екі ауысымда оқуға мәжбүр. Тар ғимарат білім сапасына кері әсер етеді. Акт залы жоқ, каби­неттер саны – 15. Бастауыш сынып­тарда оқушы саны 15-тен аспауы тиіс болса, қазір бұл сыныптарда оқып жат­қан балалардың саны 24-ке дейін жетеді. Жыл сайын кемі екі бірінші сы­нып ашып жүрген мектеп әкімшілі­гінің биыл ондай тәуекелге баруы екі­талай. Қаланың қақ ортасында орналасқан С.Шаймерденов атындағы қа­лалық классикалық гимназияның да ғимараты тар. 320 орындық мектепке 520 оқушы барып жүр. Биыл бірінші сыныпқа 100 өтініш түсіпті. Кабинет­тердің тапшылығынан тек 60 өтініш қанағаттандырылмақ. Ә.Бөкейхан атындағы №25 мектептке де осы жағ­дай тән. Мұнда да тілек білдірушілер қатары қалың болғанымен, бәрін қа­былдауға мүмкіндік жоқ. Ә.Досмұ­хамбетов атындағы облыстық дарынды балаларға мамандандырылған гимназия-интернатта ғимараттың тарлығы­нан бірінші сыныпты бірге дейін шектеуге мәжбүр болған.

Қазіргі есептеулерге қарағанда, ана тілінде оқығысы келетін бала­лардың сұранысын қанағаттандыру үшін облыс орталығына ең кемі 5-6 мектеп керек екен. Сондықтан ал­дағы уақытта салынатын білім ордаларында оқу қазақ тілінде жүргізілуі тиіс. Әсіресе 19-шы, 20-шы шағынаудандар, Солнечный, Борки кенттері тұрғындарының басым бөлігін құрай­тын өз ағайындарымыз балаларын қайда оқытарын білмей дал.

– Мен Борки шағынауданында тұ­ра­мын. Жердің шалғайлығынан қа­зақ мектептеріне қатынау өте қиын. Маңайдағы Әбу Досмұхамбетов атындағы облыстық дарынды бала­ларға мамандандырылған гимназия-интернат пен Абай атындағы маман­дандырылған қазақ мектеп-гимназиясында орын саны шектеулі. Бұл мектептер де бізге алыстау болға­нымен, ұлымды ана тілінде оқытуға бекініп отырмын. Жалпы баласын қа­зақша оқытқысы келетін ата-аналар ұлттық мектептердің салынуын та­лап етуі қажет, – деді Петропавл қа­ласының тұрғыны Сәлима Ақшалова.

Немерелерін ана тілінде білім нәрімен сусын­датып жүрген ата-аналардың бірі – Мәдина Балғашоқова. Ол гимназия ережесі бойынша алғаш рет партаға отыратын бүлдіршіннен тест түрінде емтихан алу мәселесін көтерді. Ана тілін мүлдем білмейтіндер үшін бұл талапты жеңілдетіп, әңгімелесу тү­рін­де өткізсе деген ұсынысын айтты. Оған құзырлы органның өкілі Алма­гүл Оспанова “Ең бастысы, сынып жинақтап алуға күш салу қажет, жеңілдіктер міндетті түр­де жасалады”, – деп жауап берді.

Мемлекеттік тілде сапалы білім беруге келгенде кей мектеп директорларының енжарлығына, құлықсыздығына, жа­уапкершіліктен бастарын ала қаша­тынына қатысты айтылатын сын пікірлер негізсіз емес. Мәселен, “БЭСТ” және бірінші гимназияларда қазақ тіліндегі бастауыш сыныптар кейін негізсіз сылтаулармен жабылып тынған. Бұл орайда Әйгерім Уәлиева бас­қаратын №8 жалпы білім бере­тін эстетикалық мектеп-кешенінің тә­жірибесі құптауға тұрарлық. 816 орын­ға шақталған мектепте 1288 бала оқитынына қарамастан, қазақ оқушыларының саны 145-ке жетіп,11-сыныпқа дейін ашылған. Үндемей жүріп, үйдей іс тындыру деген – осы. Бұл мектептегі қазақ сыныптарын шенеуніктер “М.Жұмабаев атындағы ІТ гимназияға оқушы толмай жатыр” деген желеумен күштеп аудармақшы болғанда ата-аналар үдере қарсы шығып, тойтарыс берген екен.

Жиынға қатысушылар жұртшы­лықтың ой-пікірлерімен санаса бер­мейтін жергілікті билікке деген өкпе­лері қара қазандай екенін ашық айт­ты. Қалалық әкімдік 900 орындық М.Жұ­мабаев атындағы IT-лицей ашылар тұста оны ұлттық мектеп­ке айналдыру туралы жұртшылық­тың ұсыныстарын қабыл алғанымен, кейін уәдеден тайқып шыққан. Қазір ол аралас мектеп деген мәртебеге ие. Онда білім алып жүрген 876 оқушының 225-і – өзге этнос балалары. Оларды оқушысы азайған 25 орыстілді мек­тепке сыйдыруға әбден болар еді. Бір көңіл көншітетіні, бұл лицейде орысша бастауыш сыныптар бол­майтын көрінеді. Оның орнына бірін­ші қазақ сыныптары көбейтілмек.

“Дөңгелек үстел” басында қала­да­ғы 4 ұлттық балабақшада – 301, қазақ топтарында 1380 бүлдіршін тәр­биеленетіні айтылды. Бұл өте аз. Биыл үш орыс гимназиясында бірін­ші сынып ашылып, 65 бала қабылданғанның өзінде күрделі жағдай түзеле қоймасы анық. Сондықтан тіл жанашырларынан арнайы топтар құрып, ата-аналар арасында пәр­менді үгіт-насихат жұмыстарын кү­шейту, ана тілімізде білім, тәрбие беретін жаңа білім ордаларын салуға қол жеткізу қажет. Егер осы жұмысты жоғары деңгейде жүзеге асыра ал­сақ, қазақ мектептері де, ана тілінде білім алатын бала да көбейеді.

Өмір ЕСҚАЛИ,

“Soltüstık Qazaqstan”.