Soltüstık Казахстан
Өткенге көз жүгіртіп, кейбір ірі тұлғалардың тағдырына қарап, ұлтқа қызмет ету жасқа қарамайды екен деген қорытындыға келдім. Өз елін шексіз сүйген жан қандай жаста болса да еңбегімен, адал қызметімен тарихта қалады екен. Белгілі Алаш қайраткері Смағұл Сәдуақасов, әр сөзі ұлт ұранына айналған Сұлтанмахмұт Торайғыров сынды тұлғалардың ғибратты ғұмыры – осыған дәлел. Жерлесіміз батыр Әбу Досмұхамбетов те небәрі 23 жасында ер атанып, оққа ұшқан екен. Осы ерлердің қатарына жиырмадан енді асқан шағында қазақ жастарының көсеміне айналған Ғани Мұратбаевты да қоюға болады.
Ғани Мұратбаев күрес үшін, жастарға қамқоршы болу үшін жаралған жан сияқты. Оның бозбала шағынан бастап қыршыннан қиылған 23 жасқа дейінгі ғұмыры осылай өтті. Қазір 23-інде енді білім алып, өз бағытын әлі таппаған жандар қаншама. Ал Ғани осы жасында өзінің бар қарым-қабілетін сарқа жұмсап, қазақ тарихында өшпес із қалдырып кетіпті.
Қызылорда өңіріндегі кедей малшының отбасында дүниеге келген Ғани Мұратбаев 9 жасында білім іздеп орыс-қазақ мектебіне оқуға түседі. Мектепті тамамдап, небәрі 14 жасында сол кездегі билікке қарсы мұсылман жастар ұйымына мүше болады. Осылайша оның ғибратқа толы тағылымды қайраткерлік жолы бар-жоғы 14 жасында басталыпты. Қатарластары ойын қуып, қамсыз балалық шақтың қызығына тоймай жүргенде зерек жігіттің өз заманындағы ірі оқиғаларға пікір білдіріп, ел ісіне араласуы ерлікпен пара-пар жағдай.
Ғани Мұратбаевтың ғұмырнамасындағы адам сенгісіз оқиғалар легі бұнымен тоқтап қалмайды. Ол 1918 жылы Ташкенттегі қазақ-қырғыз училищесіне оқуға түсіп, 1919 жылы жастар ұйымының мүшесі атанады. Сөйте жүріп жетім балалар мен жасөспірімдерге арналған интернат ашу ісін қолға алады. Кейін бұл иннернатқа өзі басшылық етеді. Сол жылдардағы хаттарында “Ғылымсыз, оқусыз ешнәрсе болмайды екен. Биыл қаратабан кедей жастардан 500 баланы оқу орындарына орналастырсам деп жүрмін”, – деген жолдар бар. Бұл жас қайраткердің жиырманың маңайындағы шағы екен. Осындай жастағы бозбаланың жарты мың қазақ баласына қамқор болып, қанатының астына алғанын елестетіп көріңізші. Оның бұл үлкен арманының қаншалықты жүзеге асқанын кім білсін, бірақ сол кезде көшеде қалған біраз қазақ баласы осы істің арқасында білім алып, кейін өздері де үлкен азамат атанды. Көше бұзақыларымен жүрген жерінен Ғани Мұратбаевқа жолығып, кейін қазақ әдебиеттануының негізін қалаған сондай алыптардың бірі –Бейсембай Кенжебаев.
Талапшыл жан тек оқу-ағарту саласында ғана емес, публицистикада да елеулі із қалдырды. Ол жиырмаға жетпей жатып қазіргі “Жас Алаш”, “Жас қайрат” газеттерінің негізін қаласып, тұңғыш редакторы болды. Бір қызығы сол жылдары газет редакциясының мекенжайы ретінде Ташкенттегі Ғани Мұратбаев тұрған жатақхананың бөлмесі көрсетіліпті. Куәгерлер оның шағын бөлмесі белсенді жастардан, олардың жиындары мен қызу айтыс-тартысынан бір босамайтынын жазады.
Күншығыс жұлдызы, Түркістан жастарының көшбасшысы атанған Ғани Мұратбаев 1921 жылы Түркістан Республикасы комсомол ұйымының хатшысы, одан кейін Жастар одағының Орта Азия бюросының алғашқы төрағасы болды. Ол қай қызметті атқарса да өзі сияқты жастарға бағыт беріп, жол сілтеп, қамқорлық көрсетті. Жастар ұйымдарының жұмыс бағытын айқындап, кейінгі буынға үлгі болды. 10 жылға да жетпейтін қайраткерлік қызметін түгелдей жастардың санасын жаңғыртып, оларға білім беріп, елге қызмет ету жолына жұмылдыруға арнады. Сөйтіп жүрген ол Мәскеу қаласында 1925 жылы 23 жасқа қараған шағында ауыр дерттен қайтыс болды. Замандастарының естеліктерінде жазылғандай, оның қазасында 200 жауынгер құрметті қарауылға тұрып, 3 күн аза тұтқан екен. Оны ақтық сапарға 15 мыңдай жас, соның ішінде Өтебай Тұрманжанов, Күләш Байсейітова, Жүсіпбек Арыстанов сынды замандастары шығарып салды. Оның қазасына орай орталықта қызмет істейтін Нәзір Төреқұлов мақала жазып, онда “Орта Азияда жастар ұйымын ұйымдастыру жолында Ғани жолы – даңғыл жол. Ол қатыспаған бір жастар ұйымы жоқ. Ғани барлық жастар ісіне дәнекер”, – дейді.
Ауыр еңбекке, талас-тартысқа толы Ғани Мұратбаевтың өмірі – бүгінгі жастарға да үлгі. Көрнекті қайраткер қазақ жастарының бірігуін, олардың білім алып, еңбек етуін, жастар ұйымдарының белсенді жұмыс істеуін, жастардың ақыл-ойының жаңа заманға сай қалыптасуын қалады. Жастар көшбасшысы ту етіп ұстаған осы міндеттер бүгін де өз маңыздылығын жойған жоқ.
Ақәділ ТАЛАПБЕКОВ,
М.Қозыбаев атындағы СҚУ-дың студенті.