МЕДИЦИНАЛЫҚ ОҚУ ОРНЫНДА АҚЫЛЫ БӨЛІМ БОЛМАУ КЕРЕК

Халқымыз бойына сан түрлі өнер тоғысқан адамды “сегіз қырлы, бір сырлы” деп айтады. Дәл осы сөз айшығын бүгінгі кейіпкерімізге қаратып айтуға болады. Ол – талай жанды ажалдан арашалап қалған “қолы жеңіл” хирург, отандық медицина ғылымында өз орны бар айтулы ғалым, асқақ дауысымен атағы жер жарған кәсіби өнерпаздардың өзімен иықтасып тұратын талантты әнші. Ең бастысы, елге адал қызмет еткен ардақты азамат. Біз осы жолы жоғары санатты дәрігер-хирург, медицина ғылымдарының докторы, профессор Серік Тоқпанов ағамыздың жансарайына үңіліп, әңгіме өрбіттік.

– Аға, әкеңіз елге сыйлы, бе­дел­­­­ді, қаламы қарымды қалам­гер­­ болыпты. Бірталай мерзімді ба­сы­­­лымдарда қызмет істепті. Ол туралы Сәбит Мұқанов “Өмір мек­­тебі” атты кітабында жы­лы­­­ ілти­пат білдірген. Жалпы ер ба­ла­­­­ның азамат болып қалып­та­суы­на әке­нің ықпалы өте зор. Әң­гі­­ме­ні әке­ңіздің өмір жолынан, содан алған тәрбиеңізден бастасақ.

– Әкемнің есімі – Имақ. Ол 1897 жылы қазіргі Солтүстік Қазақстан об­лысы Жамбыл ауданы Жаңажол ауы­лында туған. Әдебиет алыптары Сә­бит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов үшеуі бала күнінен құлын-тайдай тебісіп бірге өскен. Кеңес өкіметі орнаған­нан кейін туған елінде ауыл­най бол­ған. Сол кезде бұл елді мекен Прес­нов уезінің 2-ауылы аталған. 20-жыл­дары әкем осы ауыл­ды “Жаңа­жол” деп өзгертіпті. Сәбең, Ғабең­мен бірге өс­кендіктен бе, әкем де шы­ғармашы­лық­қа жақын болды. 1937 жылы Алматыдағы партия мек­тебіне оқуға түсіп, соны аяқтағаннан кейін журна­лис­тикаға бет бұрып, алдымен Қы­зылжардағы бүгінгі об­лыс­тық “Sol­tüstık Qazaqstan” газе­тін­де, одан ке­йін бұрынғы Көкшетау об­лысының бірқатар аудандық басы­лы­мында ең­бек етті. Сондай-ақ Көк­шетау облы­сының “Көкшетау прав­да­сы” мен “Тың өлкесі” газетінің мен­шік­ті тілшісі болып істеді. Одан кейін бұрынғы Қы­зылту аудандық газетінің ре­дактор­лығына тағайындалды. Ел өмі­рінің нағыз жаршысы болды. Дү­ниеден озғанша қолынан қаламы түспеді.

Әкем мен анам қосылғаннан кейін сәбилері жиі шеті­неп кетіпті. Ол кісі Алматыға пар­тия мектебіне оқуға барғанда анам екеуі Сә­беңнің үйінде тұрған. Сон­да Сәбең анам­ның аяғы ауыр екенін байқап, ырымдап: “Әй, Имақ, Мұхит (анам­ның аты) ұл туса “Сәбит” деп, қыз ба­ла туса “Мәриям” деп қойыңдар”, – депті. Сөйтіп 1937 жылы Мәриям есімді үлкен апам өмір­ге келді. 1939 жылы ту­ған ағам­ның есімін Ғабит Мүсіре­пов Болат деп қойған. Әкем Қызыл­ту аудандық газетінен 1957 жылы зей­неткерлікке шықты. Онда мен 12 жас­та болсам да, бәрі есімде сақтал­ған. Облыстық газеттегі әріп­тес­тері келіп, әкемді сән-салтанатымен зейнет­кер­лік­ке шығарып салды. Ол кісі өте бі­лімді еді. Екі тілде еркін жазатын. Га­зет-журналды, кітапты көп оқитын. Зей­неткерлікке шыққан­нан кейін қыз­метке қайтадан шақы­рылып, аудан­дық партияға мүше қабылдау жөнін­дегі комиссияның төрағасы болды. Әкем 1972 жылы өмірден өтсе де көзкөрген за­мандастары, әріп­тес­тері оның өнегелі ісін, жақсы­лы­ғын ай­тып жүре­ді. Солтүстік Қазақ­стан об­лысы Уәли­ха­нов ауда­ны­ орталығын­дағы бір кө­ше­ге әкем­нің аты беріл­ген.

– Әкеңіздің Сәбең мен Ғабең­мен­ сыйластығы туралы айта кет­­­се­ңіз.

– Жоғарыда әкемнің ол кісі­лер­­мен балалық шағынан құлын-тайдай тебісіп өскенін айттым. Сәбең мен Ғабең елге сапарлап кел­генде біздің үй­ге ат басын тірейтін. Үшеуі бір-бірін үнемі іздеп, хабарласып, өте жақын араласты. Олардың сыйлас­тығы туралы бір мысал келтірейін. 1958 жылы өткен Мәскеудегі Қазақ әде­биеті мен өнерінің онкүндігі қар­са­ңында әкеме поштадан хабарла­ма келді. Хабарламада Сәбең: “Ға­бит екеуіміз қосылып, саған 2000 сом жіберіп отырмыз. Мәскеудегі қазақ өнерінің онкүндігінде бас қосайық”, – деп жазыпты. Содан әкем анам екеуі пойызбен Мәскеуге барып, әдебиет пен өнердің айтулы өкілдерімен кез­десіп, жақсы әсер алып, демалып қайтты. Біздің ауылға Сәбит Мұқанов жиі келуші еді. Бірде ол кісі Алматы­дан тұрқы есік пен төрдей су жаңа “ЗИМ” машинасымен келді. Үйге кел­ген­нен кейін “менің қызым қайда?” – деп Мәриямды шақырып алып, құ­шақтап, бетінен сүйді. Сәбеңнің кең ба­лақ шалбарының бір балағына апам, екінші балағына мен кіріп кет­тім. Сәбит ағаға қатысты өзім көрген бір оқиғаны айтайын. Ұмытпасам, 1954 жылы Сәбең ауылға қыс айын­да келді. Сол жылы Қытайға барып, “Алыптың адымдары” атты кітап жазған еді. Қысқы каникул болса да оқушыларды жинап, мектепте кезде­су өткізді. Қытайға барғандағы сапа­ры туралы әңгімелеп, сол елдің тари­хымен, салт-дәстүрімен таныс­ты­рып, алған әсерімен бөлісті. Ертеңі­не әкем Сәбең екеуі тұлыпқа ора­нып, мені ортаға алып, ат шанамен 18 шақырым жердегі көрші ауылға барды. Аудан атқа мінерлерінің бәрі жазда – арбамен, қыста – шанамен жү­реді. “Толубухино” совхозына жа­қын­дай бергенде ауыл шетінде иіріл­ген жылқыдай аудан, совхоз басшы­лары жиналып тұр екен. Бір уақытта инелік секілді “АН-2” ұшағы келіп қон­ды. Самолеттен сол уақыттағы Қа­зақстан Орталық Комитетінің екінші хатшысы Леонид Брежнев пен Көк­ше­тау облыстық партия комитетінің хатшысы түсті де, жиналып тұрған адамдарға қарай бет алды. Осы сов­хоздың директоры Брежневтің бажа­сы еді. Мен ат шанадан қарап отыр­мын. Брежнев Сәбеңмен, әкеммен, аудан­ активтерімен емен-жарқын амандасып, құшақтап сүйе бастады. Тоғыз жастағы бала болсам да, “мы­на кісі қалай жиіркенбейді” деп ой­лаймын. Сыйлы қонақ бір шетте тұр­ған аяқтарына саптама етік, үстеріне тон, бастарына тымақ киіп, қақаған қаңтарда мұрты мен сақалына мұз қатқан ауыл ақсақалдарымен, мал­шы­ла­рымен амандасып, оларды да ше­ті­нен сүйіп шықты. Әлгі топтың ше­тінде шағын денелі шал тұр еді, со­ған жақындай бергенде, ол жалма-жан аузындағы насыбайын түкіре салды. Брежнев оны да барып сүйді. Сосын барлығы жиналысқа кіріп кет­ті. Жиыннан кейін жергілікті бас­шы­лар бір малшының үйінде жабағы­ның етін асып, қонақ етті. Дастарқан басында Леонид Ильич жергілікті басшылар­мен, ауыл адамдарымен шаруашы­лық туралы ашық-жарқын әңгімелес­ті. Л.Брежневпен бірге дас­тарқан ба­сында Сәбең мен әкем отыр­ды. Мен екеуінің ортасына қон­жидым. Бреж­нев­тің жанында суреті әдемі бір қо­рап “Казбек” папиросы тұрды. Шы­лым­ды жиі шегеді. Ара­сында ащы су­дан да тартынбай алып қояды. Әкем темекі тартпайды, сон­дықтан қорап­тың сыртындағы су­рет­ке қызығып қараймын. Соны бай­қап қал­ды ма, маған қарап: “Әй, бала атың кім?” – деп сұрады. Сол кез­де біз атымызды неге екенін білмей­мін, орысша ай­тамыз. “Сергей” де­дім. “Са­бақты қа­лай оқисың, 3 ала­сың ба?” – деді. “Аламын” деп едім, “Он­да сен жа­райсың” деп мені шақы­рып, тізесі­не отырғызып алды да, “Біз осындай шыншыл азаматтарды тәр­биелеуіміз керек”, – деп басымнан сипады.

– Мектепті, жоғары оқу орнын орысша оқысаңыз да, қазақ­ша­ңыз жатық. Бұған да әкеңіздің әсері болды ма?

– Әрине, оған дау жоқ. Ата-анамның арқасында ұлттық тәрбие­нің уызына жарып өстік. 1952 жылы мектеп табалдырығын аттадым. Сол жылдары тың игеру науқаны баста­лып, солтүстік өңірде қазақ мектеп­тері жабыла бас­тады. Біз аралас мек­тепте оқыдық. Кеңестік идеология­ның әсері ме, сол кезде ауыл ара­сын­да “орысша оқымасаң, адам бол­май­сың” деген түсінік қалыптасты. Мек­тепке барғанға дейін бір ауыз орыс­ша білген емеспін. Бірақ орыс­ша оқысақ та кластағы балалармен қа­зақша сөйлейміз. Бір жағынан, әкем ағам екеуімізге кейде ауызша “дик­тов­ка” жасап, мақаласын жаз­дыр­та­ды. Сосын жазуымызды тексе­ріп, қа­темізді түзеп, қайтадан көшір­теді. Сөйт­сем, әкемнің мұнысы біздің ана тілімізді ұмытпасын дегені болса ке­рек. Оны кейін түсіндім. Мектепте де, институтта да орысша оқысам да қа­зақша еркін жазып, сөйлей беремін.

– Сізді жұртшылық білікті хирург ретінде жақсы біледі. Ме­ди­цина саласына келуге не түрт­кі болды, әлде балалық шағы­ңыз­дан дәрігер болуды арман­да­ды­ңыз ба?

– Бұған балалық шағымда ба­сым­нан өткен бір оқиға себеп болды. Мен 10 жасқа толғанда Марал есімді туған қарындасым дифтерия инфек­циясымен ауырып, қайтыс болды. Осы қайғы кішкентай болсам да жү­регіме қатты батты. Сабақтан соң қа­рындасым жатқан ауруханаға бара­мын. Соның қасындағы орындықта соны ойлап отырамын. Сондай бір кө­ңілсіз кезім. Аудандық ауруханада Флейшгауэр деген ұлты неміс болса да қазақша таза сөйлейтін, сауатты фельдшер істеді. Бірде сол кісі ақ халат киген әріптесімен екеуі жаным­нан өтіп бара жатып, әлгі серігіне: “Мы­­на баланы осы жерден жиі кө­ремін. Көзі сондай ойлы, үнемі мұңа­йып жүреді. Бір қайғысы бар секілді. Не болды екен?” – деп сұрады, оған әріптесі: “ Жақында бұл баланың қа­рындасы қайтыс болған еді”, – деп ай­тып бара жатты. Бұл ауданға жуырда келген педиатр дәрігер еді. Сол кісі маған қайта бұрылып келіп, алды­мен атымды сұрады. “Серік, дифте­рия – өте қауіпті инфекция. Біз қолы­мыз­дан келгенше қарындасыңды емдедік. Кейде медицинаның да күші жетпейді. Ондай кезде дәрігер де дәр­менсіздік танытады. Сондықтан бізді кешір, айналайын!” – деп болған жағ­дайды түсіндіріп, басымнан сипады. Оның сол сәттегі мейірімді жүзі әлі күнге дейін есімнен кетпейді. Аудан­дық аурухана бір қабатты шағын ғимарат. Соған жиі барамын. Жаз күндері операция жасайтын бөлме терезесінің алдына келіп, ашық тұр­ған әйнектен дәрігерлердің даусын тыңдап, сығалап қараймын. Бірде сы­ғалап тұрғанымды байқап қалды ма, бір хирург санитаркаға “кім қарап тұр­ған?” – деп сұрады. Ол “Тоқпанов” деп жауап беріп еді, “Жарайды, қа­рап тұра берсін. Ертең өзі де хирург болар”, – деп айтты. Сол аузы дуалы дә­рігердің айтқаны қабыл болды.

– Ауыл баласы қиялшыл, елік­тегіш келеді ғой, кімге ұқса­сам­ деп ойладыңыз?

– Соғыстан кейін елдің тұрмысы, адамдардың әлеуметтік жағдайы өте ауыр еді. Жоғары білімді дәрігерлер де қат. Медициналық құрал-жабдықтар, дәрі-дәрмектер жетіспейді. Өт­кен ғасырдың 50-60-жылдары Қы­зыл­ту ауданында жоғары білімді дә­рі­герлер саусақпен санарлық  болса да, солар жанқиярлықпен ең­бек етті. Құджат Қажымұратов деген мықты хирург ағамыз талай науқас­ты ажал­дан аман алып қалды. Ап­лаш Ахме­тулин есімді педиатр дәрі­герді де құрметпен есіме аламын. Терапевт Көшербай Нұрмағам­бе­тов­ті ауыл адамдары аузынан таста­майтын. Ел бұл дәрігердің өз ісінің ше­берлігін, парасатты мінезін, қа­йырымдылығын, қамқорлығын жыр қылып айта­тын. Бұл кісі әкеммен де жақсы сый­ласты. Сондықтан бала кү­німде Кө­шербай ағаға ұқсап, ел мақ­таған дә­рігер болсам деп ойладым.

– Бір сұхбатыңызда мектеп бітір­геннен кейін Ленинград кон­сер­ваториясына оқуға шақыр­ға­ны туралы айтыпсыз. Соған кеңі­рек тоқталасыз ба?

– Бұл былай болды. 10-сы­нып­­­­тың мемлекеттік емтиханын тап­­сы­­рып жүргенмін. Аудандық бі­лім­ бөлі­мінің басшысы шақырып алып, ма­ған “Көкшетауға жылдам жет, облыс­тық мәдениет бас­қармасы іздеп жатыр”, – деп бұйы­ра сөйледі. “Қазір емтихан жү­ріп жатыр, онда барып не істей­мін?” десем, “Ештеңе етпейді, ән айта­сың” деп жолға салып, қоя берді. Алып-ұшып Көкшетауға жет­тім. Ленин­град консерваториясынан келген екі профессор қазақтың 50-ге жуық ұл мен қызын жинап, солардың дауысын тыңдап, сарапқа салып жатыр екен. Кезегім келгенде мені де тыңдады. Бәрі аяқталғаннан әлгі екі кісі басқа балаларды үйіне қайтарып, мені алып қалды. “Біз Ленинград кон­серваториясынан келіп отырмыз. Аталған оқу орнының талабы бо­йын­ша талапкерлерді музыкалық учили­щеден кейін қабылдайды. Қазір үкі­мет пен партия ұлттық музыка кадр­ла­рын дайындауға ерекше мән беріп отыр. Біз сенің даусыңды ұнатып, саған тоқталып отырмыз. Алдымен екі жыл дайындық курсындағы вокал класында оқи­сың, одан кейін бес жыл консерва­то­рияда білім аласың”. Мен екі про­фессорды мұқият тың­дадым да:

– Кешіріңіздер, мен болашақ мамандығымды таңдап қойдым, – дедім. Олар маған таңырқап:

– Сонда кім боласың?

– Дәрігер болуға дайындалып жүрмін.

– Қалайша, сенің даусың зор, әнші болуға лайықтысың. Сен Ле­нинградты білесің бе?

 – Әрине, білемін.

 – Бұл – әлемдегі сұлу шаһардың бірі. Көне ескерткіштерге бай. Оқуға түскеннен кейін дүние жүзінің сахна­сында ән саласың. КСРО халық әрті­сі атанасың. Сондықтан біздің айтқа­нымызды тыңдап, консервато­рияға түс, – деп мені одан әрі үгіттеді. Бірақ оларға кез келген салада қызмет істеп, ән салуға болатынын айтып едім, үнсіз қалды. 1962 жыл Қараған­ды медицина институтының көшпелі комиссиясы Көкшетауға келіп, соған құжатымды өткізіп, барлық емти­ханды ойдағыдай тапсырып, емдеу ісі факультетіне оқуға түстім.

– Еліміздегі бірегей оқу орны – Қарағанды медицина­ уни­вер­­си­тетінің түлегісіз. Осы оқу орда­сы­ның алғашқы ректо­ры­ның жақ­­сылығы, азаматтығы туралы өзі­ңіз үнемі айтып жүресіз…

– Қарағанды медицина универ­си­тетінің іргетасын оның алғашқы рек­торы Петр Моисеевич Поспелов қалап, ол осы оқу ордасын 24 жыл басқарды. Осы аралықта сол кездегі Қарағанды медицина институты одақ көлеміндегі бес озық медицина оқу орнының қатарына енді. Көрнекті ға­лымдар қызмет етті. Білімді ма­ман­дар ортасы қалыптасты. Шынын­да П.Пос­­пелов ауыл мектебін бітір­ген қазақ балаларына көп қамқорлық көрсетті. Біздің халқымызды, салт-дәстүрімізді айрықша жақсы көрді. Әсіресе жергілікті өңірлердегі меди­цина мамандарын даярлауға үлкен маңыз берді. Ауылдан келген талап-керлердің оқуға түсуіне бар жағдай­ды жасады. Соған өзі тікелей ара­ласты. Оқу бітірген біраз жігітті қа­был­дау комиссиясына жұмысқа тарт­ты. Бір жылы мені өзіне кеңесші етіп алды. Ауылдан келген балалар емтиханнан құлап қалса, “менімен ақылдасыңдар” деп тапсырып қой­ды. Сондай бір оқиғаны айтып бе­ре­йін. Қарағанды облысының сол уа­қыт­тағы Жезді ауданынан келген бір бала қабылдау емтиханында физи­ка­дан төмен баға алыпты. Соны бі­ліп, менен құжатын сұратып алды. Физика кафедрасының меңгерушісі Меңдібаев деген қырсық кісі еді. Соны шақырып алды да, әлгі бала­ның бағасын өзгертіп “үш” қойыңыз деп еді, “Ол физика заңын толық білмейді, қайтып “үш” қоямын”, – деп, қара аспанды төндірді. Петр Моисее­вич: “Ол физик болмайды, дәрігер болады. Ауыл мектебінде ке­ше ғана жоғары оқу орнын тамамда­ған мұға­лімдер сабақ береді. Бұл бала оқуды бітіргесін, ауылына ба­рып, дәрігер болады. Қазір Жезді ау­данында бар-жоғы жоғары білімді 3 дәрігер ғана бар”, – деп сөзін нығыр­лай түсті. Бұған да келіспеді. Бір кезде ректордың қа­бағы қатуланып, “Әнуар Хамито­вич, келесі жылы сенің қызың оқу бітіреді. Ол ауылға барып жұмыс істей ме? Әрине, жоқ. Ендеше, не деп тұрсың. Бұл бала ауылда туды, сонда өсті, қайтадан сол ауылға барып, еңбек етеді” деп табандап отырып, бағаны қойғызды. Бұл кісі жергілікті жердегі кадрлық мәселені осылай шешті.

– Ол кісі сізге де қолдау көрсет­кен секілді…

– Медицина институтында оқып жүргенде күреспен айналыстым да, бесінші курсқа дейін ән салаты­ным­ды ешкімге айтқан емеспін. Қараған­дыдағы кеншілер сара­йында қыр­күйек айында дәстүрге айналған бі­рінші курстарды студенттер қатары­на қабылдау кеші өтті. Сонда ор­кестр­мен композитор Садық Кәрім­баев­тың лирикалық бір әнін шырқа­дым. Залда отырған қауым біразға дейін мені жібермей, тағы да бес-алты қазақша-орысша әндерді орын­датты. Келесі күні кафедра меңгеру­шісі: “Тоқпанов сені ректоратқа ша­қырып жатыр”, – дейді. Ректордың ат шаптырым кабинетіне кірсем, үс­тел­ді жағалай проректор, декандар сым­ға қонған құстардай тізіліп отыр. Петр Моисеевич қасыма келіп: “Се­рік, кеше сенің әніңді тыңдап, тәнті болдық”, – деп, менің қай жақтан еке­німді сұрады. Өзім, ата-анам туралы айтып бердім. “Сахнада ән шыр­қай­тын талантыңды бұрын көрген жоқ­пыз. Қайдан пайда болды?” – деді жы­миып күліп. Мен бала күнімнен ән са­латынымды, нота ғана білмейтінімді айт­тым. Ол кісі әріптестеріне: “Та­лант адамға табиғатынан да­риды. Дарындыны еш­кім тәрбиеле­мейді”, – деп бір қарады. Сосын таза ақ парақ пен қаламын алып, сту­дент­тер кәсіп­ода­ғының төрағасы­ның аты­на мате­риалдық көмек алуға өтініш жаз­ғызды. Оған өзі “200 сом” бө­лін­сін деп қол қойды. “Серік, сен бұл ақша­ға сахнада киетін жақсы кос­тюм тікті­ріп ал. Егер жетпесе үстіне тағы қоса­мын”, – деді. Қарапайым сту­дент үшін 200 сом деген қомақты қар­жы. Қарағандыдағы бір атақты тігін­шіге барып, өте сапалы материал­дан осы ақшаға костюм тіктірдім. Со­ны біраз­ға дейін сахнада киіп жүрдім.

П.Поспелов 6-курста оқып жүр­ге­німде тағы да мені шақырып алып: “Серік, сен оқу бітіргеннен кейін қай­да барасың?” – деп сұрады. Мен ауылға барып, дәрігер болаты­ным­ды айт­тым. “Біз сені инс­ти­тут­қа­ қал­дырсақ, оған қалай қа­рай­сың? Егер бізде қалсаң алдымен екі жыл ка­федрада ізденуші бола­сың­, одан ке­йін аспи­рантураға түсіп, кандидаттық дис­сер­тация қорғайсың. Оқыту­шы бо­лып істей­сің. Танымал хирург атана­сың. Осын­дай сенің болаша­ғың бар. Деген­мен, ойлан. Әкеңмен сөйлес” – деп, ақыл-кеңесін берді. Әкем бұған бірден келісті. Сөйтіп, Қарағанды меди­цина инс­титутының аспиран­тура­­сында үш жыл оқып, ғы­лыми еңбегімді қор­ғадым. Қорғау­дың ал­дында рек­тор­дың өзі келіп, мазмұн­ды кіріспе сөз сөйледі.

– Сіздің тағы бір қырыңыз – әншілігіңіз. Еліміз бен біраз шет мем­лекеттердің сахнасында­ клас­сикалық, эстрадалық туын­ды­ларды орындап, тыңдар­ман­дар­дың ықыласына бөлендіңіз. Осы өнер сізге кімнен дарыды?

– Әкем де, анам да өнерден қара жаяу адамдар емес, жиын-тойда ән салатын өнері бар еді. Ән­шілік маған нағашым Есембай Шы­ныбайұлынан дарыған деп ойлай­мын. Ол даусы зор, талантты әнші болыпты. Сәбең оның әншілігіне дән риза болып, қолтаңбасымен домбы­ра­сын сыйлаған. Әкем даусымды сол кісіге ұқсатушы еді. Өнерге бала күнімнен жақын бол­дым. Үйдегі ра­диодан компози­тор­лардың жаңа жазылған туынды­лары жиі беріледі. Соларды әп-сәтте жат­тап алып, ай­тып жүремін. Біз ба­ла­лық шағымыз­да Рашид Бейбу­тов, Иван Козлов­ский, Ермек Серкебаев секілді атақ­ты әншілерді тыңдап, со­лармен рух­танып өстік. Бүгінде олар шырқа­ған шығармалар ретро әндер­ге ай­нал­ды. Өз басым әнді оркестр­мен жан­­ды дауыста айтқанды ұната­мын.

 – Отандық медицина саласын бүге-шүгесіне дейін жетік білетін ма­мансыз. Қазіргі осы салада жүр­гізіліп жатқан реформалар тура­лы, мамандарды даярлау ісі жа­йында не айтасыз?

 – Шынымды айтсам, еліміздегі медицина оқу орындарындағы бола­шақ дәрігерлерді даярлау, оқыту бағдарламасына көңілім толмайды. Бізге батыстың білім жүйе­сін көзсіз көшіріп алуға бол­май­ды. Маған 7-курстың қазақ­ша, орысша тобында оқи­тын студенттері келеді. Олардың ара­сында ақылы бөлімде білім ала­тын жастар бар. Жалпы меди­цинада ақылы бөлім болмау керек. Өткен жолы 7-курста оқитын үш жігіт келді. Солармен сөйлесіп отырып, көңілім қалды. Соқырішектің қайда екенін білмейді. Миокарда инфаркт туралы да ешнәрсе айта алған жоқ. Меніңше, 7-курстың студенттері “бес минутсыз” дайын маман ғой, олар бәрін білуі ке­рек. Сонда бұлар қалай дәрігер бо­лады, науқастарды қалай емдейді?

Бұрын емдеу ісі факультетін бітіргендер дерматолог, педиатр,­ эндокринолог, хирург, окулист секілді саланы толығымен мең­ге­ріп шыға­тын. Бұған дейін өзім меди­циналық оқу орнында сабақ бергенде 6-курста оқитын 6-7 студентті алып, бір жыл ішінде жаңа құрылғылармен опе­рация жасаудың әдіс-тәсілін толық үйретуші едім. Қазір бұл оқу үрдісі үзі­ліп қалған. Содан кейін дәрігерлер­дің пациент­пен көп сөйлесуге уақы­ты жоқ, өйткені жазудан бас көтер­мейді. Бұлай болмау керек.

Мысал келтірейін. Бір жолы жұ­мысыма таңертең бір ата-ана түні­мен іші ауырған баласын ертіп келді. “Жедел жәрдем” шақырып, баланы қалалық ауруханаға алып барған. Олар УЗИ-ге түсіріп, қан сараптама­сын алса да ешқандай өзгеріс байқа­маған. Сосын баланың ішін ұстап көрсем, соқырішек, жедел операция жасау керек екенін түсіндім. Баладан ауруханадағы дәрігер ішіңді ұстап көрді ме десем, “ жоқ” дейді. Сенімен әңгімелесті ме десем, “иә, компью­тер­ге жазып отырды”, – деп жауап бер­ді. Осы жағдайға қарап көп нәр­сені білесіз. Қазір дәрігерлер ауру тари­хын жазады, амбулаторлық карта толтырады, хаттамалардың сұра­ғына жауап береді.

– Өмірде “бармақ тістеген” өкі­ні­шіңіз бар ма?

– Өмір болғаннан кейін бәрі бо­лады. Жеке басымда, отбасымда өкі­нішім жоқ. Зайыбым да – дәрігер. Екеуіміз студенттік жылдары отбасы болып, төрт бала сүйдік. Қазір неме­релеріміздің қызық-қуанышына ке­не­ліп отырған ата-әжеміз. Ал кәсі­бі­ме келгенде өзекті өртеген өкініштер болды. Дәрігерлер науқас өліміне бі­разға дейін үйрене алмайды. Кейде пациент операция үстелінде қайтыс болады. Сол кезде неше түрлі ойға батасың. Бұл – жүрекке салмақ тү­сіре­тін ауыр жағдай. Туыстары “ау­руханаға өз аяғымен келіп еді”, – деп көзі жасаурап тұрғанда, не дерің­ді білмейсің. Менің өзегімді өртейтін өкінішім осы. Ертеректе бір дәрігер “әрбір хирург өз пациентімен бірге өле­ді”, – деп айтыпты. Осы сөздің ас­тарында шындық бар.

– Әңгімеңізге рақмет.

Әңгімелескен

Азамат ЕСЕНЖОЛ.