ЖАСТАР НЕГЕ ЖҰМЫССЫЗ?

Кез келген дамыған елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы халқының жұмыспен қамтылу деңгейімен өлшенеді. Осы орайда жоғары білім алуды – жұмысқа орналасудың кепілі ретінде қарайтын болсақ, төрт жылдың қорытындысы ретінде берілген бір парақ қағаздың сандық түбінде шаң басып жататыны – жиі кездесетін жағдай.

“Атамекен” Ұлттық кәсіпкерлер палатасының мәліметтеріне сүйен­сек, былтыр жоғары оқу орны түлек­терінің 79,5 пайызы жұ­мысқа орна­лас­қан. Бұл көрсеткіш 2020 жылмен салыстырғанда 8,5 пайызға жоғары. Ал аймақтар ара­сында түлек­тердің жұмысқа орна­ласуының жоғары көр­сеткіші Батыс Қазақстан облысына – 86 пайыз, Ал­маты облысында – 84 пайыз, Атырау облысында 85 па­йызды құраған. Жұ­мыспен қамтудың ең тө­менгі деңгейі Қызылорда және Түркістан облыс­тарында тір­келген. Алматы облысы­ның түлектері алғашқы жылы орта­ша есеппен 196769 теңге жалақы алса, Шымкент түлек­терінің жала­қысы 124895 теңгені құрайды.

Еңбек ресурстарын дамыту ор­та­лығы 2023-2030 жылдары жалда­малы жұмысшыларға деген сұраныс 2 мил­лионға жуық адамға жетуі мүм­кін деген болжам жасап отыр.

“Атамекен” Ұлттық кәсіпкерлер палатасының кадр қажеттілігі бо­йынша жүргізген сауалнамасында 51,2 мың кәсіпкерлік субъектісінде 134 051 жұмысшыға қажеттілік бары анықталған. Әсіресе Алматы, Аста­на қалалары, сондай-ақ Қарағанды, Шы­ғыс Қазақстан, Ақтөбе, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Атырау облыстарында кадр жетіспеушілігі айқын сезіледі.

Кадр­ларға өте мұқтаж салалар – сауда, өңдеу өнер­кәсібі, құрылыс, бі­лім беру, сондай-ақ ауыл шаруашы­лығы, орман және балық шаруашы­лығы. Нарықта негізінен тігінші, ас­паз, күзетші, қолөнер, ав­томеханик, бухгалтер, ауыл шаруа­шылығы өндірісі­нің тракторист-машинисі және сату менеджері секілді ма­ман­дар тапшы.

Еңбек ресурстарын дамыту ор­талығының мәліметінше, цифрлан­дыру жағдайында көптеген ел секілді Қа­зақстан да білікті IT маманда­рының же­тіспеушілігіне тап болып отыр. Бүгінде 69,5 мың IT маманы қа­зақстан­дық кәсіпорындармен 84,1 мың электронды еңбек шартын жа­сақан. Бұл әрбір бесінші қызметкер бір мез­гілде бірнеше ұйымда жұмыс істейтінін білдіреді. Ал мұндай ма­манның орташа айлық жалақысы 516 мың теңгені, ал медициналық ма­манның жалақысы 352 мың теңгені құрайды.

Ресми деректерге сүйенсек, жұ­мыс та бар, оны істейтін кадр да бар. Олай болса неге дипломы бар жұмыс­сыз жастардың қарасы көп? Ма­мандардың айтуынша, мұның бірнеше себебі бар. Біріншіден – мектепті тамамдаған түлектер еңбек нары­ғын зерттемейді. “Балам сот бола­ды”, “балам әкім болады” деп арман қуған ата-ананың қысымымен ма­мандықты таңдап, оны шалажансар меңгеріп шығады да, жұмыс таппай сандалады. Екіншіден – жоғары оқу орнын енді ғана тамамдаған жас ма­манның тәжірибесінің аздығы. Көп жұ­мыс орындары дипломды енді ғана алған жас маманнан еңбек өтілін та­лап етеді. Үшіншіден – жоғары оқу орын­дары түлектерінен “жұмысқа ор­наласу туралы” анықтама талап етіп, тек қана қағаз жүзінде есеп алады.

Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, жоғары оқу орнын бі­тір­ген түлектердің шамамен 35 па­йы­зы өз мамандығы бойынша жұ­мыс істе­мей­ді. Ал 40 пайызы оқу бітіргеннен кейін бір жыл көлемінде жұмыссыздар санатында болады. Осы орайда мемлекет жас­тар­ды жұ­мыспен қамтуға арнаған “Алғашқы жұмыс орны”, “Жастар тәжірибесі”, “Дипломмен ауылға” бағдарлама­ларын қабылдаған. Аталған бағ­дарламалардың жас мамандардың ең­бек нарығында өз орнын табуына сеп­тігі зор екенін атап өтпеске бол­мас. Мәселен, Нұрсұлтан Жолдасов жоғары оқу орнын тамамдаған соң жұ­мыс таппай, талай мекеменің табалдырығын тоздырған.

– Барлық жерде менен еңбек өті­лін сұрады. Тіпті жарты айға тәжі­рибе жинау үшін де ешқандай меке­ме жұмысқа алмады. Содан кейін университет жұмыспен қамту орта­лығына жіберді, – дейді Нұрсұлтан Жолдасов.

Ал Мансап орталығының мама­ны Азиза Азаматқызының айтуын­ша, жастарды жұмыспен қамтуға ар­на­лған “Алғашқы жұмыс орны”, “Жас­тар тәжірибесі”, “Дипломмен ауыл­ға” бағдарламалары үмітті ақтап тұр. Себебі аталған бағ­дарлама­лардың жас мамандардың еңбек нарығында өз орнын табуына көмегі көп.

– Дипломы бар, бірақ жұмыс таппай жүрген жас мамандар еңбек өтілін жинағысы келсе, көптеген мүмкіндіктер бар. Ол – “Алғашқы жұ­мыс орны” бағдарламасы. Яғни өзі таңдаған мекемеде жұмыс тәжірибесінен өтіп, ең­бек өтілін көбейте алады. Елімізде жастарды жұмыспен қамтуды мақ­сат еткен мемлекеттік бағдарла­ма­лар жеткілікті. Тек мүмкіндікті тиімді пайдалану керек, – дейді Мансап орталығының маманы.

Жастарды жұмыспен қамту үшін қаншама мемлекеттік бағдарла­ма­лар жүзеге асырылса да нәтижесі кө­ңіл көншітерлік емес. Осыған дейін “Серпін – 2050” бағдарламасына да үлкен үміт артылып еді. Тіпті бұл бағ­дарлама өңірлердегі жұмыссыздық мәселесін ішкі көші-қон есебінен азайтуды көздегенді. Ал грант пен мамандық сандарын көбейту арқы­лы солтүстік өңірдегі кадр тапшылығын шешу жоспарланған болатын.

Өңіріміздегі жалғыз жоғары оқу орны – М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қа­зақстан университетін 2023 жылы 1810 түлек тамамдаған. Қазіргі уа­қыт­та оның жеті жүзден астамы жұ­мысқа орналасып, 136 түлек ма­гистратураға түскен және 86 түлек белгісіз себептерге байланысты жұ­мысқа орналаспаған.

Университет ұсынған мәлімет­терге зер салсақ, түлектердің жұ­мысқа орналасу көрсеткіші педаго­гика саласы бойынша жоғары. Ал техникалық білім алғандардың жұ­мысқа орналасу деңгейі өте төмен. Түлектер Астана, Алматы, Қоста­най, Қарағанды, Шымкент, Павло­дар қалаларында жұмыс істеуге құлықты.

Қалай десек те бойында күш-қуаты тасып тұрған, тепсе – темір үзе­тін жастардың жұмыссыз жүргені – өзекті мәселе. Себебі қазіргі таң­да елімізде 500 мыңнан астам жас­ NEET санатына кіреді. Мемлекет жастарды жұ­мыс­пен қамтуда түрлі механизмді қолданып келеді. Бұл ретте Еңбек және халықты әлеуметтік қолдау министрлігі мен жергі­лікті әкімдік­тердің бірлесіп жүзеге асырып жат­қан жобалары да жетер­лік. Десе де жастар арасындағы жұмыссыздық әлі де жоғары.

Әр мемлекеттің экономикалық әлеуеті халықтың қаншалықты жұ­мыспен қамтылғанымен өлшене­тінін ескерсек, еңбекке араласқан жас ма­манның еліміздің дамуында тигізетін әсері зор. Себебі жұмыс істеуші жас маман – қоғамның қоз­ғаушы күші, олардың білімі, сенімі, көзқарасы, ба­ғыты қандай болса, елдің болашағы сондай болмақ.

Ләзиза МЫРЗАНТАЙҚЫЗЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.