СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТӨЛ ПЕРЗЕНТІ

Қазақ баспасөзінің тарихында ойып алар орны бар, іргесін Мағ­жан Жұмабаев, Смағұл Сәдуақасов, Қош­ке Кемеңгеров, Ғаб­бас Тоғжа­нов, Бек­мұхамет Серкебаев сынды Алаш­тың ардақ­тылары қалаған, сар­ғайған беттерінде небір айтулы тұл­ға­лардың қолтаңбасы қалған, халық “қарашаңырақ” деп қас­тер­лейтін, Есіл өңірінің болмысындай өріліп, өмір құбы­лыс­тарын боямасыз өр­нек­теп келе жатқан, ғұмыры ғасыр­мен өл­шенетін басылым – “Soltüstık Qazaqstan” газетінің та­рихы бай әрі терең, жүріп өткен жолы соқтықпа­лы-соқ­пақ­­ты. Бір ғасырдан астам уақыттың ішінде осы шаңы­рақтың әр кірпішін өз қолымен қалаған сөз ше­берлерінің қатарында Сәбит Мұқа­нов, Мәжит Дәулетбаев, Жақан Сыз­дықов, Сейітжан Ома­ров, Жиенғали Тілепбергенов, Жұмағали Саин, Ас­қар Тоқ­мағамбетов, Шахмет Құса­йынов, Абдрахман Ай­сарин, Ғалым Малдыбаев, Әлжаппар Әбішев, Әб­ділда Тәжі­баев, Дихан Әбілов, Саф­уан Шаймерденов сынды айтулы тұлғалар бар.

Газет қызметкерлерінің бертінгі буыны да алдыңғы толқынның ама­натына адалдығын сақтап, халықтың сөзін сөйлеуден, мұңын мұңдап, жоғын жоқтаудан жаңылған жоқ. Мен де солармен бірге қызмет істегенімді мақтаныш етемін. Қолға қалам ұс­тап, сөзді қару етіп, есею жолына түс­кен­де қолтығымнан демеген ағала­рыма дән ризамын. Солардың бірі – Аман­дық Мырзахметұлы Жан­темі­ров. 1971 жылы редакцияға қызмет­ке ор­наласқанымда, ол кісі жауапты хат­шының орынбасары болып істеп жүр екен. Әлі 30-ға тола қоймаған, қыл­шылдаған жас жігіт, жанып тұр. Ме­нің әскерден оралған бетім, ара-тұра газетке шағын мақалаларым­ның жарияланғаны болмаса, журна­лис­ти­кадан хабарым шамалы, түсін­бей­тін, білмейтін мәселелерім көп. Соны байқаған болуы керек, бір кез­дес­кен­де Амандық Мырзахметұлы әңгімеге үйіріп: “Жүрексінбе, жасқан­шақ бол­ма, ерінбей жұмыс істесең, бәрі ор­нына келеді”, – деп үлкен кі­сі­ше ақы­лын айтып, жатсам-тұрсам ойым­нан шықпай жүрген көңілімдегі кү­дікті аз да болса сейілтіп тастаған еді.

Көп кешікпей Амандық Мырзах­мет­ұлы ауыл шаруашылығы бөлімі­нің меңгерушісі, редакция алқасы­ның мүшесі болып тағайындалды. Бұл өзі – редакциядағы ең ірі бөлім­дер­дің бірі, жұмыс ауқымы да кең. Жігерлі жігіт өзінің жаңа жұмысын да ұршықша үйіріп, тез игеріп әкетті. Қо­ғамдық жұмыстарда да өте белсенді, не нәрсеге болсын, білек сыбанып бірден араласып кетеді. Ұжым, ре­дак­ция басшылығы оның осындай қасиеттерін бағалаған болуы керек, кәсіподақ ұйымының төрағасы етіп сайлады, кейін бастауыш партия ұйымы хатшысының орынбасары болды. Ағамыздың осылай қызметте тез өсуі біздің де бойымызға сенім ұя­латты десем, артық айтқаным емес. Ол кісімен тағдырымыз ұқсас еді: ауыл­дан шықтық, жоғары оқу ор­нын­да сырттай оқыдық… “Әбекеңнің ете­гінен ұстасақ далада қалмаспыз” деп сол кісіге қарап ой түзеуге, бой түзеу­ге тырыстық. Өзі ақкөңіл, кімге де бол­сын, көмек көрсетуге дайын тұрады.

Амандық Мырзахметұлымен об­лыстық радиода да, телеарнада да бірге қызмет істедік. Газетке қара­ғанда бұл саланың өзіндік ерекше­ліктері бар. Бірақ ол қиналған жоқ, жа­ңа жұмысты да тез меңгеріп әкетті. Радиода директордың орынбасары, телеарнада бас редактор болды. Сөй­тіп, өзінің кәсіби майталман ма­ман екенін дәлелдеді. Әріптестері де оны мойындады. Ол кісінің ең бір жақсы қасиеті өте еңбекқор еді, аянбай жұмыс істейтін және жаңа бір тапсырма алғанда мынау менің қо­лымнан келмейді деп жүрексінуді білмейтін. Іссапарларға жиі шыға­тын. Облыста ол кісінің бармаған елді мекені жоқ шығар, сірә. Көктемгі егіс, күзгі орақ сияқты қауырт нау­қандарда іссапарларға бірге де шы­ғып жүрдік. Қайда барсақ та алдынан таныс адамдар шығады, жылы ұшырай қарсы алады. Көпшіл еді, жатырқау дегенді білмейтін, кіммен болса да тез тіл табысып кететін.

2003 жылдың орта шенінде мен қазіргі “Қызылжар-Ақпарат” жауап­кершілігі шектеулі серіктестігінің ди­ректоры болып редакцияға қайта оралдым. Арада біраз уақыт өткен­нен кейін Әбекеңді шақырып алып: “Бас редактордың орынбасары бо­лып келіңіз, журналистік жолыңызды бастаған ұжымыңыз ғой, зейнет демалысына осыннан шыққаныңыз жөн болар”,–дедім. Осы ұсынысты жасауыма, біріншіден, ағама деген сыйластығым, оның өз ісіне деген адалдығына тәнтілігім итермелесе, екіншіден, газет редакциясындағы жағ­дай өте күрделі еді: кадрлар же­тіспейді, жастарды қабылдап, олар­ды тәрбиелеу керек, газеттің тара­лымы да аз… Осындай күрмеуі қиын мәселелерді шешуде оның көмегі көп болатынына сендім. Бәрі ойлаға­нымдай болды. Әбекең іске қызу кірісіп, басшылардың бірі ретінде редакциядағы жағдайдың оңалуына көп үлес қосты.

Уақыт дегенің шапқан аттай жүй­рік қой, Әбекеңнің зейнет демалы­сына шығатын уақыты да келді. Бірақ ол жұмыстан қол үзген жоқ. Сол кезде біз қалалық “Qyzyljar nūry” газетін шығаруды қолға алған едік. Әбекең осы газетке ауысып, жас басылымның қалыптасуына көп еңбек сіңірді. Жауапты хатшының орынбасары болып істеген кезде жинақтаған бай тәжірибесін пайда­ланып, қалалық газеттің жаңа бет-бейнесін қалыптастырды.

Амандық Мырзахметұлы зейнет демалысына шыққаннан кейін жаңа қырынан танылды. Өзімнің бір бай­қа­ғаным, редакциядағы күнбе-күнгі қарбалас жұмыс кез келген тақырып­қа еркін көсілуге мүмкіндік бермейді. Қай бөлімде істесең де өзіңе жүктел­ген тақырыптар аясынан шыға ал­май­сың. Әбекең зейнет демалы­сына шыққаннан кейін өңір тарихын, тұл­ға­ларымыздың ғұмырдариясын зерт­теуге бет бұрды. Олардың бәрі газетімізде, “Мағжан” журналында жа­рияланды. Және көзі қарақты оқыр­ман тарапынан жоғары бағасын алды.

Ағамыздың тағы бір үлкен еңбегі – “Қызылжар өңірінің өшпес шежіре­сі” кітабы. 2010 жылы “Soltüstık Qa­zaqstan” газетінің 90 жылдығы қарса­ңында жарық көрген бұл еңбегінде Амандық Мырзахметұлы оқырман­дарға өзінің сүйікті басылымының жүріп өткен жолы туралы тың дерек­тер ұсынады. Олардың бәрін Мәс­кеу, Новосібір, Омбы, Қызылжар қа­ла­ларындағы мемлекеттік мұрағат­тарда, Сәбит Мұқанов атындағы об­лыстық әмбебап-ғылыми кітапхана­да және редакцияда сақталған араб, латын және осы күнгі кирилица әріп­терімен шыққан көне газеттердің сар­ғайған беттерінен оқып, зерттеп жи­настырған. Әбекеңнің ескіше төте жа­зуды оқи алатынының пайдасын га­зетіміздің ғасырлық тойы қарсаңын­да да көрдік. Нақ сол кезде облыстық мұрағат қызметкерлерінің ізденісі та­быспен көркейіп, Ресей архивтері­нен “Кедей сөзі” мен “Бостандық туы­ның” бұрын-соңды қолымызға тиме­ген бірнеше саны табылған еді. Ол сол газеттерде жарияланған мате­риал­дарды аударуға қатысып, өзі де бірнеше мақала жазды.

Әбекең редакцияны шын мәнін­де “екінші үйім” деп санады, күн құр­ғатпай келіп тұратын. “Жұмысыңа бө­гет жасамайын” деп маған анда-санда бір кіретін. Кейін білдім, көп уақы­тын жастармен өткізеді екен, олар­мен өзінің журналистика саласын­дағы бай тәжірибесімен бөлісіп, ақы­лын айтып, бағыт-бағдар беріп жү­ріпті. “Әбекеңді сағынамыз, көп кө­ме­гі тиіп еді” деп қазіргі жұмыс істеп жүр­ген жастар ол кісіні жиі еске алады.

Амандық Мырзахметұлының қа­сиеті дегенде, оның азаматтық ұста­нымына берік болғанын бөле-жара айтқым келеді. Араласпағаннан кейін былайғы жұрт біле бермейді ғой, оның өтірік сөзге төзбейтін мінезі болды. Кейде жиналыстарда қатар отырамыз, сондай бір жағдайларды байқап қалса “Мынау не деп тұр, олай емес қой” деп мазасыздана бастайтын. Мен “Қайтесіз, айта берсін” десем де шыдай алмай атып тұрады да, әлгі кісінің айтқанының бәрін жоққа шығаратын.

“Ауылдан адам көшкенмен, Адам­нан ауыл көшпейді” деп ақын қалай дөп айтқан, Әбекеңнің өмірі де Қарақамыс жаққа елеңдеумен өтті. Бертін “Ауылдың жолы нашар, жұмыс жоқ, халық басы ауған жаққа көшіп жатыр”, – деп ренжіп жүрді. Және соның бәрін ішінде сақтаған жоқ, ауылдастарының өтінішімен талай лауазымды адамдардың табалды­рығын тоздырды, облыс әкіміне барды, газетке де бірнеше мақала жариялады.

Біз аға, іні болып көп араластық, дәмдес болдық. Марқұм Қалима жең­геміз де мінезге өте бай, жүзі де, қолы да ашық адам еді. Қашан бар­сақ та жадырап қарсы алып, дастар­қанын жая бастайтын. Аралас-құра­лас бола жүріп бір байқағаным – бізден басқа да бұл үйге келіп-кетіп жататындар көп екен. Қашан барсаң да дастарқан басында үлкенді-кішілі бейтаныс адамдар толып отырады. Біреуін құда дейді, біреуін жиен, бөле деп таныстырады. Әйтеуір, Әбекеңе бәрі туыс.

Өзімізге жасаған бір жақсылығы қайда жүрсем де ойымнан шықпай­ды. Жас кезіміз, жолдасым, бес жа­сар қызымыз – үшеуіміз пәтер жал­дап тұрып жаттық. Күндердің күнінде қалалық кеңестегілер “Сіздерге пәтер бөлдік”,–деді. Қуанышымда шек жоқ, айтқан адрестері бойынша алып-ұшып барсам, басқа біреулер түсіп алыпты. Милицияда істейтін біреу екен, өз еріктерімен шығатын түрлері жоқ. Осылай да осылай деп қалалық кеңеске барсам, ондағы­лар: “Біз пәтерді бердік, қалғанын өзі­ңіз шешіңіз”, – деп маңайларына жолатпайды. Болған жайды Әбекеңе айттым. Ол кісі шапшаң қимылдау­шы еді, бірден басшылардан сұра­нып іске кірісіп кетті. Ақыры не керек, арада екі-үш күн өткенде мәселені шешіп берді. Ол кісінің кімге де болсын, осындай жақсылықтары көп болды. Біз ғана емес, бір мәселелер туындап қалғанда, редакцияның бас­шылары да Әбекеңді жұмсайтын.

Әріптес туралы сөз қозғағанда айтпай кетуге болмайтын бір жай, қазақтың қабырғалы қаламгері, жер­лесіміз Ғабит Мүсірепов елге келген сайын өңірді аралағанда, Амандық Мырзахметұлын ертіп алушы еді. Ол осылай Ғабеңмен ғана емес, ол кісіге еріп жүрген айтулы тұлғалар, ақындар Сырбай Мәуленовпен, Ға­фу Қайырбековпен, жазушы Сәкен Жүнісовпен, қоғам қайраткері Мақ­сұт­жан Әубәкіровпен, белгілі компо­зитор Жоламан Тұрсынбаев­пен жә­не басқаларымен араласты, дәмдес болды. Ең бастысы кейін сол жол-сапарлардан кесек-кесек мақалалар жазып, оқырмандарға тың деректер ұсынды.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне ойыссам, Амандық Мырзах­метұлы елге, халыққа адал қызмет етті, өз ортасына, ағайын-туғанға сыйлы болды. Еңбегі еш кеткен жоқ, көзі тірісінде Солтүстік Қазақстан об­лысының құрметті азаматы, Қазақ­станның құрметті журналисі атанды, бірнеше медальдармен марапат­талды.

Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ,

Солтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы.