Soltüstık Казахстан
Қазақстан әлеуметтік-экономикалық жағынан орнықты дамып келе жатқан, ұлтаралық жанжал-шиеленісі жоқ ел болғандықтан, соңғы жылдары шетелдіктер тарапынан жұмыс іздеп, болмаса уақытша қоныс аудару үрдісінің арта түскені байқалады. Соған орай мемлекет тарапынан заңсыз мигранттар ағынына тосқауыл қою, алдын алу, реттеп отыру, сөйтіп елдегі ішкі тәртіпті нығайту мақсатында заң бұзушылықтарды болдырмаудың кешенді шаралары қарастырылған. Республика аумағына заңсыз кіріп-шыққан еңбек мигранттарының жауапкершілігі, жүріп-тұруы, шекарадан өту ережелері, ел аумағынан шығару мәселелелері қатаң қадағаланады. Табыс тауып жүрген кейбір шетелдіктер арасында заң нормаларын сақтамай, жауапкершілікке тартылып жататындары жоқ емес. Заңды бірнеше рет бұзған жағдайда іс қылмыстық сотта қаралады.
“Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Кодексте шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның халықтың көші-қон саласындағы заңнамасын бұзуына байланысты әртүрлі жауапкершілікке тарту көзделген. Егер Қазақстан Республикасы аумағы арқылы транзиттік жол жүру қағидаларын сақтамай, халықтың көші-қоны саласындағы заңнаманы бұзса, он бес айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салу не Қазақстан Республикасының шегiнен тысқары жерге әкімшілік жолмен шығарып жiберу қарастырылған. Ал заңнамада белгіленген мерзім өткеннен кейін он тәуліктен асатын кезең ішінде кетуден жалтарса, жиырма бес айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салынады не Қазақстан Республикасының шегiнен тысқары жерге әкімшілік жолмен шығарылады. Шетелдіктердің жүзеге асыратын қызметі визада көрсетілген мақсаттарға сәйкес болмаса немесе жергілікті атқарушы органнан өз бетінше жұмысқа орналасу үшін біліктілік сәйкестігі туралы анықтаманы не жұмысқа орналасуға рұқсатты алу еңбек қызметін жүзеге асыруға қажетті шарт болып табылатын жағдайда, мұндай анықтаманы не рұқсаттарды алмастан жалғастырса, жиырма бес айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салынады, он тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алынады, не Республика шегінен әкімшілік жолмен шығарылады.
Қылмыстық кодекске сәйкес, Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекарасын, мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттерінен тысқары жерден қасақана заңсыз кесіп өту, сол сияқты мемлекеттiк шекараның көрсетілген пункттерінен жалған құжаттар арқылы немесе үшінші тұлғалардың жарамды құжаттарын алдап пайдалана отырып, сонымен бірге белгіленген тәртіпті бұза отырып қасақана заңсыз кесіп өту – шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге бес жыл мерзімге шығарып жібере отырып, бір мың айлық есептік көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салу не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Қылмыстық топ жасаған не күш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп жасалған дәл сол іс-әрекеттер үшін Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге бес жыл мерзімге шығарып жіберіледі болмаса бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырылады.
Қызылжар аудандық сотында жыл басынан бері көші-қон заңнамаларына бағынбай, құқықбұзушылық әрекетке барған 13 шетелдік азаматқа қатысты әкімшілік іс қаралды. 7 шетелдікке әкімшілік айыппұл салу, 4 шетелдікке әкімшілік қамаққа алу түрінде жаза қолданылды. 2 шетелдік еліміздің шегiнен әкімшілік жолмен шығарылды.
Жасыратыны жоқ, заңнаманы бұзатын шетелдік азаматтардың көбі жұмысқа заңсыз тартылып жатады. Үкіметтің 2012 жылғы 21 қаңтардағы №148 қаулысындағы көшіп келушілердің Қазақстанға келу және онда болуы, сондай-ақ олардың кетуі туралы тәртіп нақты айқындалғанмен, талаптар сақтала бермейді. Кодексте жұмыс берушінің шетелдік жұмыс күшін жергілікті атқарушы орган беретін, өз бетінше жұмысқа орналасу үшін біліктілік сәйкестігі туралы анықтамалар немесе еңбекші көшіп келушіге ішкі істер органдары беретін рұқсаттары жоқ шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың еңбегін пайдаланған жеке тұлғаларға, лауазымды адамдарға, шағын, орташа, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне, коммерциялық емес ұйымдарға айыппұл салу анық жазылған. Әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін әрекеттер бір жыл ішінде қайталанса, айыппұл мөлшері еселене түседі.
Халықтың көші-қон саласындағы заңнамасында немесе ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, уақытша көшіп келушілер жергілікті атқарушы орган берген тиісті рұқсаттарсыз еңбек қызметін жүзеге асыруға еш құқы жоқ. Аудандық сот отырысы барысында 4 шетелдік азаматтың жергілікті атқарушы орган беретін рұқсатынсыз жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің біріне орналасқаны анықталды. Серіктестік басшылығы өз бетінше жұмыспен қамтамасыз етіп, орналасу үшін біліктілік сәйкестігі туралы анықтамаларды талап етуді қажет деп таппаған. Осылайша ішкі істер органдарының рұқсаты жоқ шетелдіктердің еңбегін пайдаланған.
Аталған фактіге байланысты аудандық полиция бөліміне ЖШС-ның көші-қон заңнамасын бұзуының белгіленген мән-жайларын анықтау, әкімшілік жауапкершілікке тарту және мұндай заң бұзушылықтардың алдын алу шаралары жайлы жеке ұйғарым жолданды.
Таңат СМАҒҰЛОВ,
Қызылжар аудандық сотының төрағасы.