ҚЫЗЫЛЖАР ТӨСІН ДҮБІРГЕ БӨЛЕГЕН ӘЗ-НАУРЫЗ

Жыл өткен сайын Наурыз мейрамы еліміздегі барша халықтың, ұлт пен ұлыстың сағына күтетін ортақ мерекесіне айналып, жаңа мазмұнмен, жарасымды сән-салтанатымен түрлене түсуде. Ұлық мерекені ұлықтау үшін жыл сайын өтетін думанды кеш елдің ортақ қуанышына айналғаны рас. Әйтсе де биылғы көктем мерекесі қазақтың мәдениеті мен салт-дәстүрін, әдет-ғұрпы мен құндылықтарын айшықтайтын Наурызнама онкүндігі аясында ерекше атап өтілді.

Егемен еліміздің “солтүстік қақпасы” атанған Қызылжар өңірінде бұл мерекені ұлан-асыр тоймен қарсы алды. Басты алаңда өткен “Қош келдің, әз-Наурыз!” атты мерекелік шараны тамашалауға келген солтүстікқазақстандықтардың қарасы қалың болды. Мереке шымылдығы Наурыз мерекесінің рухани бейнесі саналатын Қыдыр атаның ақ батасымен түрілді. Себебі халқымызда кез келген той ақ батасыз өтпейді. Мерекелік іс-шараға қатысқан облыс әкімі Ғауез Нұрмұхамбетов жиналған қауымды Наурыз мерекесімен құттықтады.

– Наурыз – жыл басы ғана емес, ең алдымен ізгілік пен жақсылықтың мейрамы. Ұлттық мерекеміз – рухани тазару мен жаңарудың нышаны. Мемлекет басшысы жуырда Атырауда өткен құрылтайда наурыз мейрамының маңыздылығын ерекше атап өтті. Ұлттық құндылықтарды болашақ ұрпаққа жеткізу – бізге аманат.

Бұл – халық асыға күтетін ерекше мейрам. Көктем келіп, табиғат қайта жаңғыратын кезең. Жаңа жылымыз жақсылық әкелсін, әр отбасыға береке мен молшылық тілеймін, – деді ақ тілегін жаудырған өңір басшысы.

Орталық алаңда қаз-қатар тігілген ақшаңқан киіз үйлер, ұлттық тағамдардың түр-түрі қойылған ақ дастарқан адамның көңілін көтерсе, рух-жігерді жанитын спорттық ойындар мерекенің көркін аша түсті. Әсіресе, қазақтың салт-дәстүріне ерекше назар аударылды. Себебі ол – бізді өзгеден айшықтап тұратын баға жетпес мұра. Сондықтан мерекелік іс-шаралар барысында дүйім жұртқа бірқатар ғұрпымыз көрсетілді. Соның бірін осыдан жеті ай бұрын құрылған “Қазақ аналары” республикалық қоғамдық бірлестігінің қалалық филиалы ұйымдастырды. Мерекелік шараны аралаған өңір басшысы ақ жаулықты аналарымыздың өтінішімен бүлдіршіннің тұсауын кесіп, “Қадамыңа нұр жаусын!” деген ақ тілегін жолдады.

Сондай-ақ бұл шара теріскейліктерді оңтүстік өңірден арнайы құттықтай келген Шымкенттік “ER-TURAN” этно-фольклорлық ансамблінің әсем әуендерімен жалғасты. Ансамбль мүшесі Бағлан Алтаевтың айтуынша, күннің суығына қарамастан “Самалтау”, “Көкшолақ”, “Аққурай” сынды әндерді орындап, көпшілікке мерекелік көңіл күй сыйлау үшін барын салған.

Жылқысы мен түйесі байлаулы, қазаны көтеріліп, ошағында от жанған, жайма-шуақ қазақ ауылына айналған бас алаңда “Бауырсақ-Fest-2024” ұлттық тағамдар фестивалі, қолөнер бұйымдарының көрмесі, асық ату, арқан тарту секілді төл ойындар ұйымдастырылды. Сонымен қатар тұрғындар назарына күмістен, былғары мен ағаштан жасалған қазақтың ұлттық нақыштағы түрлі бұйымдары ұсынылды.  “Осипов” жеке кәсіпкерлігінің негізін қалаушы Владимир Осиповтың айтуынша, бұл мерекеге ерекше дайындалып, қала тұрғындары мен қонақтарына қолдан жасаған ер-тоқымдар мен  қамшылар алып келген.

– Ер-тоқымдарды таза былғарыдан жасаймыз. Біздің шеберлер ат спортына қажетті барлық затты өздері шығарады. Бүгін тұрғындар назарына өз қолөнер бұйымдарымызды ұсынып отырмыз. Барлық заттар отандық шикізаттан жасалады, – деп ағынан жарылды шебер.

Бас алаңға жиналған тұрғындардың бірі мерекелік дастарқаннан дәм татса, енді бірі балуандар күресі, арқан тарту, гір көтеру сынды ұлттық спорт түрлерінен сайысқа қатысып, өз күштерін сынап, өзара мықтыны анықтап жатты.

– Бүгінгі жарысқа салмақтары 80 келіге дейінгі және 80 келіден жоғары жігіттер қатысып жатыр. “Түйе балуан” сайысында Батырхан Қайырбек және Қанат Өмірзақ  күреседі, – деді жарыстың бас төрешісі Асылхан Болатов.

ДАЛА ӨРКЕНИЕТІНІҢ БАСТАУЫ

Бас алаңда “Ботай – Ұлы дала мәдениеті” көрмесі қанатын жайды.  Көрмеге “Ботай қонысы” археологиялық ескерткіші мен өңірдің киелі жерлері бейнеленген 40-қа жуық сурет қойылды. Олардың барлығы ата-бабамыз асауға алғаш ауыздық салған жердің тарихынан сыр шертеді.

Көрменің мақсаты  –  еліміздің ең маңызды тарихи жаңалығы – “Ботай қонысы” археологиялық ескерткішін бейнелеген қазақстандық және шетелдік суретшілердің шығармашылығын насихаттау. Көрмеге облыс аумағында өткен екі симпозиумда салынған картиналар қойылған.

– 2019 және 2023 жылы Айыртау ауданында суретшілердің халықаралық симпозиумы өтті. Оған шетелдерден келген қылқалам шеберлері қатысып, таңдай қақтырарлық туындыларды өмірге әкелді. Шара соңында картиналардың барлығын бізге тапсырды. Міне, бүгін соларды ел назарына ұсындық. Мақсатымыз – халыққа өткенімізді, мол мұрамыз бен тарихымызды тағы бір таныту, – дейді облыстық музей бірлестігінің директоры Гүлнәр Мұқышева.

Осыған дейін елімізді әлемге паш еткен басты ескерткіштеріміздің бірі – Ботай қонысын қағаз бетіне түсіру үшін өңірімізге арнайы Канада, Гер­мания, Франция, Бенин, Румыния, Грузия, Қырғызстан, Өзбекстан сынды елдерден 20 қылқалам шеберлері келген болатын. Олар “Ботай қонысы” археология­лық ес­керт­кішін танымал ету, мәде­ни ту­ризмді да­мыту, жастар арасын­да шы­ғарма­шылық және еңбек мә­дениетін іл­герілету мақсатында  Ұлы дала мә­дениеті­мен, археологиялық ескерт­кіш­тері­мен танысып қана қоймай, әйгілі Бо­тай қонысында жүргізіл­ген қазба жұ­мыстарын бейнелеп, сол­түстіктің сұлу табиғатын қағаз бетіне түсірген еді. Киелі Сырымбет баурайын­дағы ар­хеология ескерткішінің тари­хымен та­нысуға келген шетелдік және отан­дық қылқылам шеберлері тұрғындар наза­рына сиясы кеппеген 100-ден астам сурет ұсынды. Сим­позиум жұмысы­ның қорытындысы бойынша картиналар топтасты­рылған католог шығары­лған. Мерекеден соң “Ботай – Ұлы дала мәдениеті” көрмесі Қытай мемлекетіне жол тартады.

ТУҒАН ЖЕР — ТҰҒЫРЫҢ

Мерекені тамашалауға жиналған қауым Тәуелсіздік стелласының маңында жайғасқан этноауылға қарай ағылды. Мұнда оңтүстіктен қоныс аударған ағайындар, шеттен келген қандастар киіз үй тігіп, солтүстікқазақстандықтарға дастарқан жайып, спорттық жарыстар ұйымдастырды.

– Дастарқанға ақтан жасалған қазақтың ұлттық тағамдары – қоспа, ірімшіктің бірнеше түрі, құрт, май қойдық. Бұл тағамдардың адам денсаулығына пайдасы мол. Бұдан өзге ет, бауырсақ дайындап алып келдік. Жалпы Қызылжар этноауылын “Тәуекел” және “Отандастар” қоғамдық бірлестіктері, Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы бірлесіп құрды. Бұл этноауылдың мақсаты – қазақтың ежелден келе жатқан ұлттық құндылықтарын қайтадан жаңғырту. Осы жерге малдың да түр-түрін алып келдік. Мұнда қой, сиыр, түйе, жылқы бар. Бүркітшілер мен қазақтың тазысын да көруге болады. Яғни, қазақ ауылының болмысын көрсетуге тырыстық. Бұл қала балаларына қызық, таласа суретке түсіп жатыр, – деді “Отандастар” қоғамдық бірлестігінің сарапшысы Жазира Көкбас.

Расында да,  төрт түлік мал мен бүркітші, қазақтың тазысының жанында суретке түсуге асыққандардың қарасы қалың болды. Қала тұрғыны Айбек Болатханов бүркітті алғаш рет көріп отырғанын жасырмады.

Сондай-ақ теріскейліктер үшін арнайы тігілген киіз үйлердің алдында қонақтарды Алматы қаласынан келген “Арлан” театрының әртістері қарсы алды. Этноауылдың оң жақ шетінде елге көшіп келген қандас бауырларымыздың қолөнер бұйымдары жайылды. Әсіресе ұзыннан-ұзақ төселген, ою-өрнекпен қапталған кілемшелер бірден көзге түсті. Мұнда он саусағынан өнер тамған қыз-келіншектер алып кілем тоқыды. Бұл көріністі тамашалап тұрып, жүн түтіп, жіп иіріп, оны бояп, өрмек құрып, кілем тоқи отырып, ақылын айтатын әжелеріміз еске түсіп, балалық шаққа саяхат жасағандай күй кештік. Осы мүмкіндікті пайдаланып, кілем тоқып отырған қолөнершіні әңгімеге тарттық.

– Біз  үш жыл бұрын Ираннан көшіп келдік. Ол жақта кілем тоқумен айналыстық. Петропавлға келгелі бұл кәсібімізді тоқтатқан емеспіз. Бүгін өз білгенімді жұртшылыққа үйретіп жатырмыз. Қызығушылық танытып жатқандар бар. Жалпы кілем тоқу көпшілік ойлағандай аса қиын емес. Ең бастысы, ниет керек, – деді Мәриям Қазақ.

Сондай-ақ этноауылға келгендер спорттық ойындарға қатысып, жеңімпаздарға қой берілді. Білектілер өздерінің мықтылықтарын сынға салып, гір, қой көтеруден сынға түсті.

ҰЛТТЫҚ ҚОЛӨНЕР — ҰРПАҚҚА МҰРА

Басты алаңның ортасына қарай құрылған киіз үйдің маңайында қыз-келіншектің көптеп жиналғанын аңғардым.  Қаумалаған жұрттың арасымен өтіп, мойнымды созып қарасам,  қолөнерден шеберлік сағаты өтіп жатыр екен. Қыз-келіншектер тақия, сырға, алқа сынды бұйымдарды өздері жасап үйренді.  

– Қызығушылық танытқандарға барлық құрал-жабдықтар мен қажетті заттарды бердік. Көпшілік қазақтың әшекей бұйымдарын жасауға қиынсынады. Жалпы қазақтың оюларын, әшекейлерін жасау ұсақ моториканы дамытады. Бүгінгі шарамызға  үлкені де, кішісі де қатысып, ерекше қызығушылық танытуда, – деді Петропавл қалалық жастар ресурстық орталығының маманы Жұлдыз Тохтарғазы.

Қаламызға қонаққа келген қостанайлық Орынгүл Зарипова шеберлік сағатында сырға жасады, ұйымдастырушылар онысын  өзіне сыйлыққа берді. 

Осы маңда қолөнер бұйымдарының көрмесі де ұйымдастырылды. Шеберлер түрлі бұйымдарды саудаға шығарды.

– Бүгінгі көрмеге 60-қа жуық астау алып келдім. Барлығын өзім жасаймын. Қасымда екі көмекшім бар. Сонымен қатар дөңгелек үстел дайындаймыз. Барлығы қайыңнан жасалған, – дейді “Достық” ЖК жетекшісі Архат Жанмұқанов.

Бұдан бөлек, көрмеде әшекей бұйымдарының түр-түрі, бал өнімдері, көрпе-жастықтар және кәдесыйлар  саудаланды.

ҰЛЫ ДАЛА ДҮБІРІ

Алаңдағы киіз үйлердің біріне Сәбит Мұқанов атындағы облыстық ғылыми-әмбебап кітапхананың ұжымы жайғасты. Кітапхана биыл елордада 8-12 қыркүйек аралығында өтетін Дүниежүзілік көшпенділер ойындарын насихаттады. Келген меймандарды есіктің алдынан батырлар қарсы алып, ішке енгендерге кітапхана қызметкерлері ұлттық ойындарымыз туралы айтып берді. Жастар асық, тоғызқұмалақ ойнады. Балуандар қазақ күресінің әдіс-тәсілдерін көрсетті. Садақ тартып, нысана көздеген мергендердің өнері де жұртты тәнті етті.

Іс-шара барысында облыстың құрметті азаматы Серікбай Құсайынов бата беріп, ақын Марал Оспанова жұртшылықты жырымен құттықтады. Айтыскер ақын Жұмабек Рахимов арнау айтып, жергілікті университет студенттері өнер көрсетті.

Кітапхана қызметкері Қайыржан Мәлікованың сөзінше, ұлттық ойындарымыз Наурыздың ажырамас бөлігі саналады. Сондықтан мерекелік шарада ұлттық спортымызды насихаттауға, дәстүр-салтымызды танытуға ерекше екпін берілген. Бұдан бөлек, облыстық кітапханада көшпенділер ойындарына арналған жыл бойы жұмыс істейтін көрме ашылыпты.

Ал көршілес киіз үйде облыстық халық шығармашылығы орталығы орын теуіпті. Сән-салтанаты жарасқан киіз үйде ақ дастарқан жайылып, қонақтар астан дәм татты. Адам аяғы үзілмеген үйде ақындар айтысып, ұлық мерекені жырға қосты. Қазақы үйге жиылған жұрт суретке түсіп, мәре-сәре болды.

ТІЛ ҰЛТТЫ ҰЙЫСТЫРАДЫ

Мемлекеттік тілді оқыту орталығы да бас алаңда киіз үй құрып,  мерекемен құттықтау үшін бас сұққандар қазақ әдебиетімен танысып, тіл курстарына жазылды.

Облыс әкімі Ғауез Нұрмұхамбетов те қазақ тілін оқыту киіз үйінде болып, мемлекеттік тілді үйретудің инновациялық әдістерімен танысты. Қазақ тілі ұлттың айнасы екенін атап өтті. Себебі тіл арқылы халқымыздың мәдениеті мен дәстүрі ұрпақтан-ұрпаққа жетеді.

– Мемлекеттік тілді насихаттауда ауқымды жұмыстар жүзеге асырылуда. Тегін, аты-жөнін дұрыс жазу үшін көп жұмыс атқарылды. Сондай-ақ ономастика саласында да ауқымды істер қолға алынды. Жарнаманың қатесіз болуы, елді мекендерге тарихи атауларды қайтару – басты назарымызда, – деп атап өтті “Қазақ тілі” қоғамы облыстық филиалының төрағасы Жанат Мұхамеджанов.

Сондай-ақ орталық жастармен кездесу өткізіп,  өзге этнос өкілдерін қазақ тілінде сөйлетіп, бейнероликтер түсіреді.  Қазақ тілін үйреніп қана қоймай, оның қолданыс аясын кеңейтумен айналысып жүргендердің қатарында ресейлік бағдарламашы Григорий Петров бар. Шамамен бір жыл бұрын ол отбасымен Белгородтан көшіп келген.  Қазақ тілін оның зайыбы мен қызы да үйреніп жүр. Бұл – олар үшін маңызды.

– Біз қазір Қазақстанда өмір сүріп жатқандықтан, осы елдің тілін білгіміз келеді. Мәдениетін, адамдармен қарым-қатынасын түсінгіміз келеді. Қазақ тілінде сөйлегенде жағымды әсер қалдыратынын байқадым. Бұл қарым-қатынасқа ықпал етеді. Іскерлік байланыстар да өте қажет, – деді бағдарламашы.

Келушілер  киіз үйдің кіре-берісі мен ішіне орналастырылған QR-код арқылы қазақ тілін оқыту курстарына жазылды. Орталықта білім алып жатқан тыңдаушылар тіл үйренуде қол жеткізген нәтижелерімен бөлісті. Олар өздері туралы айтып, өлең оқып, ән айтты. Кітап көрмесі ұйымдастырылды, тілді өз бетінше үйренуге арналған сайттардың сілтемелері берілді.

Міне, осылай Ұлы даланың мың жылдық тарихының тереңінен бастау алатын Наурыз мейрамын теріскейліктер естен кетпестей, дүркіретіп тойлады. Ұлыстың ұлы күні ұлттық киім киген қала тұрғындары мен қонақтар қоғамдық көлікте тегін жүру мүмкіндігіне ие болды.   Өңірде бұрын-соңды болмаған мереке ұйымдастырып, тұрғындар мен қонақтарға керемет көңіл күй сыйлап, ерекше әсер қалдырды. Қазақ халқының өмірін бейнелеп, ұлттық мәдениет пен өнердің, салт-дәстүрлердің өзегін тамаша жеткізе білген мерекенің шашбауын көтеріп жүрген ұйымдастырушыларға шынайы алғыстан басқа айтарымыз жоқ.

Ләзиза МЫРЗАНТАЙҚЫЗЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.