Soltüstık Казахстан
Дарындылық – адамның өз бойындағы шығармашылықпен жұмыс істеуі арқылы қалыптасатын қасиет. Оқушы дарындылығын анықтайтын психодиагностикалық әдістемелердің тиімділігін, нәтижелілігін білетін мұғалім ғана шәкіртпен жұмыс істей алады.
Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты – олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Жас жеткіншектердің шығармашылық ізденісі мен білімге деген құштарлығы жылдан-жылға артып келе жатқандығы қуантады. Заман ағымына сай қалыптасып жатқан дарынды да талантты балалар аз емес. Әрине баланың талабын тану бірінші кезекте ұстаздарға жүктелетін міндет, себебі оқушыға бағыт-бағдар беріп, жол көрсете білген жан көптеген білімді тұлғаларды қалыптастырады. Жалпы, баланың қабілетін көре білу ұстаздың тәжірибелігін танытады. Оларға қажетінше, сұраныстары бойынша білім берудің өзі ұстазға қойылатын талаптарды күшейте түспек.
Дарынды балалардың психологиясын зерттеушілердің айтуынша, ерекше жаралған баланы стандартты білім беру жүйесімен тәрбиелеу аздық етеді екен. Себебі зерделі, зейінді балалар көп жағдайда өз қатарластарынан оқ ілгері озып отырады.
Өзімнің ұзақ жылғы ұстаздық тәжірибеме сүйене отырып, баланың дарындылығын дамыту күнделікті өмірсіз мүмкін еместігін ұқтым. Орыс тілі мен әдебиеті сабақтары арқылы шығармашылық қиялды, логикалық және ассоциативті ойлауды, эстетикалық талғамды, сөйлеу және коммуникативті құзыреттілікті, тұлғаның мәдени өсуін дамытуға үлкен мүмкіндіктің бар екендігіне әр баламен жұмыс істеген сайын көзім жете түседі.
Мұғалім дарынды балалармен жұмыс істей отырып, стандартты емес сабақтар өткізуі керек, дамуға ықпал ететін танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру, ерекше ойлау, шығармашылық, рефлексияны бағалай білуі маңызды.
Бекітілген стандарттан тыс берілетін білім, тек қана ресми түрде не болмаса қағаз жүзінде ғана берілетін білімді толықтыра түседі. Соның ішінде орыс тілі мен әдебиеті сабақтарының баланың коммуникативтік, ақпараттық-танымдық құзыреттіліктерін дамыту, интеллектуалды және сөйлеу әрекеттерін белсенді етуге ықпалы мол. Мен оқушылармен жұмыс барысында мәтінмен жұмыс, интерпретация, алгоритмдеу, презентация жасауға баулу дағдыларын үнемі пайдаланып отырамын. Ал диалог, монолог жанрларын меңгеру барысында әңгімелесушінің есту, түсіну, қорытынды жасау дағдылары дами түседі.
Сонымен, оқушы мұғалімнің көмегі арқылы дұрыс бағыт-бағдармен жүріп отырады, ал бұл білім алушыға өз іс-әрекетінің мақсатын тұжырымдау және жоспарлау, талдау және түзету, қорытынды жасауды үйретеді. Мұндай жүйелі жұмыс ұстазға сабақ барысында әр оқушыға жеке тәсіл қолдануына мүмкіндік береді.
Дарынды балалармен жұмыс істеудің барлық әдістері мен формалары баланың жеке ерекшеліктерін ескеру және тиімділікке назар аудару сынды дүниелерден тұру керек, өйткені бұл білім алушылардың оқу құзыреттерін қалыптастырып, сондай-ақ олардын танымдық қабілеттері мен жеке қасиеттерін дамытады. Сондықтан дарынды балалармен жұмыс істеу дегеніміз ақпараттық технологияларға қарағанда, тұлғадық қалыптасуға бағытталған оқу іс-әрекетін үйрету және осы бағытта тәрбиелеу деген сөз.
Менің тәжірибемдегі жетекші тәсіл – диалогқа негізделген ынтымақтастық. Ынтымақтастық арқасында мұғалім мен білім алушыға арналған әрбір сабағым – таным сабағы, шығармашылық сабақ, тәрбие сабағы түрінде ұйымдастырылады. Өзара сыйластық, өзара көмек, өзара түсіністік, серіктестік бұл қазіргі қоғамдағы адами құндылықтың маңызды аспектілері деп есептеймін.
Сонымен қатар, сыныптан тыс жұмыс, дарынды балалармен жұмыс істеудің тиімді әдісі, ынталы балалар үшін шексіз іс-қимыл алаңы деп айтар едім. Сыныптан тыс жұмыс арқылы – бұл оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, мүмкіндік өз сезімдеріңізді эмоционалды түрде білдіру, сұлулықты көре білу, сонымен қатар ұйымшыл балалар ұжымын қалыптастыруға болады. Сыныптан тыс жұмыстар қатарында біз мектептегі викториналар, конкурстар, олимпиадалар, пәндік апталар, басқа да іс-шаралар ауанын түсінеміз.
Дарынды балалармен жұмыс істеу жүйесі күрделі және ешқашан тоқтамайтын үдеріс. Ол мұғалімдерден жеке дамып отыруды, үнемі дарынды балалардың психологиясын қадағалап отыруды талап етеді. Одан өзге дарындылықты анықтау критерийлерін пайдаланып, тестілеу, оқу үлгерімін талдау, оқытушылардың ұсыныстары және мінез-құлықты бақылау сияқты әртүрлі әдістерді қолдану өзекті.
Екіншіден, әрбір дарынды оқушының қажеттіліктері мен деңгейіне сәйкес келетін оқу жоспарларын жасау. Бұған жетілдірілген материалдар, қосымша жобалар немесе зерттеу жұмыстары кіреді.
Үшіншіден, шығармашылықты, өзін-өзі ойлауды және интеллектуалды қызығушылықты ынталандыратын білім беру ортасын құру. Оқушылардың әлеуетін ашу үшін ресурстар мен мүмкіндіктерге қол жеткізуді қамтамасыз ету керек.
Төртіншіден, дарынды оқушыларға өздерінің ерекше қабілеттерін дамытуға көмектесу үшін қолдау мен тәлімгерлік көрсету. Бесіншіден, пікірталастар, жобалық жұмыстар және зерттеу тапсырмалары арқылы дарынды оқушылардың сыни ойлауын, аналитикалық және шығармашылық дағдыларын дамытуды ынталандыру маңызды.
Алтыншыдан, дарынды оқушыларға ынтымақтастық, қарым-қатынас және стрессті басқару дағдыларын дамытуға көмектесу арқылы әлеуметтік және эмоционалды қолдау көрсету аса қажет. Жетіншіден, дарынды оқушылардың дамуын тоқтатпау және жаңа биіктерге жетуге көмектесу үшін олардың жетістіктерін үнемі бағалап отыру артықтық етпейді.
Жас өркеннің бойындағы табиғат берер ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның ары қарай дамуына бағыт-бағдар бере білу ерекше қиын да қызықты іс. Әр баланың жеке қабілетін анықтап, оны сол бағытта жетелеу – ұстаз парызы. Баланы заман талабына қарай көрегендікпен икемдеп, өз заманының озық өнегесін санасына сіңіре білу, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту – бүгінгі күннің басты талабы.
Гүлжан МАКЕНОВА,
К. Салықов атындағы орта мектептің
орыс тілі және әдебиеті пәндерінің мұғалімі.
Шал ақын ауданы.