БІРЛІК ПЕН ДАМУ Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси бағдарының басты негіздері

І. ƏДІЛЕТТІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МƏНІ НЕДЕ?

Ішкі саясат саласында ақпа­рат ағыны əрдайым жылдам ал­ма­сып отырады. Белгілі бір ке­зеңде саяси реформалар, сай­лаулар мен кадрлық ауыс-түйістер ел назарында болды. Содан соң отбасылық зорлық-зомбы­лық, қарғын сумен күрес мəселе­сі күн тəртібіне шықты. Дегенмен билік құрылымдары түгелдей күн­делікті мəселелермен айналы­сып жатқанына қарамастан, мем­лекеттік саясаттың негізгі бағда­рына сəйкес ілгерілеу үшін жүйе­лі жұмыс жалғасып келеді.

Дамудың жаңа кезеңіне қа­дам басқан Қазақстанның идео­логиялық тұғырнамасын Мемле­кет басшысы Қасым-Жомарт То­қаев наурыз айында Атырауда өт­кен Ұлттық Құрылтайдың үшінші отырысында айқындап берді. “Əділдік” деген ауқымды ұғым осы идеологияның арқауына, ал “Əділетті Қазақстан” деген түсінік мемлекет бағдарының басты идеологемасына айналды. “Əді­летті Қазақстан” – бір жағынан мемлекеттік идеологияның өзегі əрі мемлекеттік саясаттың түпкі мақсаты. Сонымен бірге бұл – қоғам санасына орныққан бола шақтың бет-бейнесі.

Шын мəнінде, “Əділетті Қа­зақ­стан” идеясы күні кеше ғана немесе жұрт айтып жүргендей, соңғы екі-үш жылда ғана пайда болған жоқ. Қасым-Жомарт То­қаев Президент қызметіне келген күннен бастап əділдіктің қастерлі қағидатына айрықша мəн берді.

Қасым-Жомарт Тоқаев Пре­зидент лауазымына кіріскеннен кейінгі алғашқы сөзінде: “Еліміздің даму жолындағы осы маңызды мезетте бүкіл қоғам бо­лып, өркендеген, демократия­лық, Əділетті Қазақстанды құру идеясының төңірегіне топтасуы керек”, – деген еді. Одан кейін 2019 жəне 2022 жылы өткен пре­зидент сайлауы кезінде Мемле­кет басшысы “Əділдік” ұғымын сайлау алдындағы тұғырнамасы­на негіз етіп алып, өз саяса­тының басты қағидаты ретінде ұстанып келеді.

Əділетті мемлекет құру идея­сы қасіретті қаңтар оқиғасынан кейін мемлекеттік саясаттың ғана емес, бүкіл қоғамның идео­логиялық темірқазығына айналды. Əділдік идеясы қоғамның сұ­ранысына да, мемлекеттің ұста­нымына да сай келеді. Яғни “Əді­летті Қазақстан” ұлтты ұйысты­ратын идеяға айналды. Осы орай­да, “əділдік” жəне “əділетті мем­лекет” деген терминдердің мəн-мағынасын нақтылай кеткен жөн.

Əділдік дегеніміз – бəрін бір қалып­қа салып, теңестіру емес. Əділдік – ең алдымен, құқықтар мен міндет­терді бəріне бірдей бөлу де­ген сөз. “Əділдік” ұғымын дəл осы­лай ұғынып, түйсіну қажет. Ол барлық реформаның өн бойында тұр. Соңғы жылдары мемлекеттік деңгейдегі көптеген шешім осы əділдік идеясына орай қабылданып келеді. Мысалы, 2022 жылы жүргізілген конституциялық ре­форма аясында халықтың жерге жəне оның қойнауындағы бай­лыққа, жануарлар жəне өсімдіктер əлеміне, сондай-ақ басқа да табиғи ресурстарға қатысты мен­шік құқығы Ата Заңымызда бекі­тілді.

Бұл қағидат іс жүзінде “Ұлт­тық қор – балаларға” атты бағ­дарлама арқылы жүзеге асырыл­ды. Соған сəйкес бұдан былай Ұлт­тық қордың жыл сайынғы ин­вестициялық табысының жарты­сы балаларға арналған жинақ­таушы есепшоттарға тең бөліп аударылады. Сондай-ақ əділдік қағидатының нақты жүзеге асы­рылып жатқанына мысал ретінде кезінде заңсыз алынған, жалпы сомасы 1 триллион теңгеден аса­тын активтердің елге қайтарылғанын, пайдаланылмай келген 5 миллион гектардан астам жердің мемлекет меншігіне өткенін, со­нымен бірге “Қазақстан халқына” қоғамдық қорының құрылғаны мен “Самұрық-Қазына” қорының таза табысының кемінде 7 пайызы жыл сайын осы қордың есепшотына аударыла бастағанын атап өтуге болады.

Шын мəнінде, Əділетті Қазақ­стан – бəзбіреулер айтып жүрген­дей, биліктің ойлап тапқан жа­санды идеясы емес, Прези­дент­тің стратегиялық бағдарының идеялық негізі. Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің ең негізгі миссиясы – Əділетті Қазақстанды құру еке­нін үнемі айтып жүр. Саяси, экономикалық жəне əлеуметтік-мəдени салаларда жүргізіліп жатқан жүйелі реформалардың бəрі, ең алдымен, осы стратегиялық мақ­сатқа қол жеткізуге арналған. Президенттің елімізді түбегейлі жəне жан-жақты жаңғыртуға қа­тысты байыптамасының түпкі мəні осында жатыр.

ІІ. ЖАҢА ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ТҰҒЫРНАМА

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылдан бері дəйекті түрде жүргізіп келе жатқан, идеологиялық сипаты “Əділетті Қазақстан” тұжырым­да­масында көрініс тапқан саясаты басты бес тұжырымға негізделген. Президент оның əрқайсысын əртүрлі кезеңде ұсынып, саяси өмірге біртіндеп енгізіп келеді. “Əртүрлі пікір – біртұтас ұлт” атты алғашқы тұжырым “Əділдік жəне Əділетті Қазақстан дегеніміз не?” – деген сауалға жауап береді.

Бұл жерде əңгіменің түйіні тең құқылы, сындарлы талқылау ар­қылы бəріне ортақ байлам жасап, шешім қабылдау қажет деген пайымға келіп тіреледі. Əділетті Қазақстанды құру жолында тең­құқылық қағидаты өте маңызды. Осы қағидат берік орнықса, аза­маттардың бəрі өзінің жеке əлеуетін жүзеге асыру үшін əлеу­меттік жағдайына, ұлтына, тілі мен дініне қарамастан бірдей құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болады.

“Халық үніне құлақ асатын мемлекет” атты екінші тұжырым “əділдік ҚАЛАЙ орнайды?” – деген сауалға “елжұртпен тығыз байланыста болып, олардың мұң-мұқтажын тыңдай білу арқылы ор­нығады” деп жауап беруге негіз­делген. Дегенмен “халық үніне құлақ асатын мемлекет” ұғымы азаматтардың күнделікті түйт­кілдерін шұғыл əрі тиімді шешуді ғана меңземейді. Сонымен қа­тар бұл тұжырымдама елімізді дамытуға қатысты басты мəсе­лелер бойынша қоғамның барлық өкілінің пікірін ескере оты­рып, байыпты əрі ортақ шешім қа­былданатынын аңғартады. “Ха­лық үніне құлақ асатын мемле­кеттің” жарқын мысалы ретінде Конституцияға өзгерістер енгізу үшін өткізілген референдумды айтуға болады.

Үшінші тұжырым – “Заң жəне тəртіп” əділдік орнатудың əдіс-тəсілдерін айқындайды, яғни “Əділдікті қандай жолмен орна­тамыз?” – деген сауалға жауап береді. Заңды мүлтіксіз сақтау, баршаның заң алдында тең болуы, ең бастысы заң бұзған адамның қалайда жазасын алуы – қоғамда əділдікті ор­нық­ты­ру­дың басты шарты. Осының бəрін іс жүзінде орындау өте маңызды. Бұл, əсіресе, тұрмыстық-отбасылық зорлық-зомбылыққа, жем­қор­лыққа қарсы күреске қатысты оқиғалардан айқын көрінеді. Қыл­мыс жасаған адамның лайықты жазалануы – əділ сот төрелігі қа­ғидатының көрінісі ғана емес, сондай-ақ қоғамның сот жүйесіне жəне тұтас мемлекетке деген се­німінің көрсеткіші. Бұл ретте мына жайтты түсініп алған жөн. Заңдылық пен құқықтық тəртіпті қамтамасыз ету – мемлекеттің ғана міндеті емес. “Заң жəне тəр­тіп” қағидатының қоғамда орны­ғуына барлық азамат ұдайы атса­лысуға тиіс.

Төртінші тұжырым – “Күшті Президент – ықпалды Парла­мент – есеп беретін Үкімет” Əді­летті Қазақстанның институцио­налдық ауқымын айқындайды, яғни “Əділетті Қазақстан” қандай болуы керек?” – деген сұраққа жауап береді. 2019-2021 жыл­дардағы саяси реформалардың төрт топтамасы жəне 2022 жыл­ғы саяси жаңғыру бағдарламасы осы тұжырымды нақты жүзеге асыруға арналды. Соның нəти­же­сінде билік тармақтары ара­сында тиімді тепе-теңдік жүйесі бар мемлекеттік құрылымның жаңа институционалдық үлгісі қалыптасты.

Бесінші тұжырым – “Адал аза­мат” ұғымы “Əділетті Қазақ­стан­ды КІМ қалыптастырады?” – деген сауалға жауап бере отырып, ел-жұртымыздың рухани-адами кел­беті болашақта қандай болаты­нын жəне азаматтық қоғам қалай дамитынын көрсетеді. Мемлекет басшысы: “Адал азамат” – жақсы қасиеттерге ие болып, адал ең­бек ететін жəне табысқа адал жол­мен жететін, адалдық пен əділ­дікті бəрінен биік қоятын адам” деген еді. Идеологиялық тұғырнама туралы айтқанда мына мəселеге назар аударған жөн. Бұл – қандай да бір қатып қалған қағидаларды үгіт-насихат арқылы жасанды түрде жаппай санаға сіңіру емес, керісінше, біз­дің қоғамның рухани бірлігін нығайта түсетін шынайы құндылық­тарды дəріптеу деген сөз.

Жалпы Мемлекет басшысы ұсынған идеологиялық тұғырна­ма елімізді одан əрі жан-жақты жаңғыртуға қатысы бар салалардың бəріне тың серпін береді.

III. ӨТКЕНГЕ ОРАЛМАЙТЫН ӨЗГЕРІСТЕР

Кейде “Реформалар нəтижесі қайда, уəде етілген өзгерістер қайда? Жаңа Қазақстанның түрі осы ма?” деген пікірлер айтылып қалады.

Біріншіден, өзгерістер əп-сəтте жасала қоймайды. Реформа­ларды жүзеге асыру үшін орасан зор күш-жігер, қисапсыз уақыт қажет. Мəселенің мəн-жайын біл­мейтін адамға бұл үдеріс тым ұзаққа созылып бара жатқан секілді көрінуі мүмкін. Дегенмен өзгерістер бар. Кез келген рефор­ма – қажырлы еңбекті талап ететін аса күрделі жұмыс. Кім не десе о десін, Қазақстан реформалар жолымен сенімді қадам басып келеді.

Екіншіден, біздің елімізде соң­ғы бес жылда кішігірім өзгерістер емес, керісінше, көптеген салада түбегейлі əрі жүйелі бетбұрыс жасалды. Егер тереңірек ойланып көрсеңіз, небəрі үш жылдың ішінде бүкіл саяси жүйенің құ­рылымы қайта жасақталғанын аңғарасыз. 2019-2021 жылдар­да­ғы саяси реформалар 2022 жылғы конституциялық реформаға ұласып, соның нəтижесінде еліміздегі мемлекеттік институттардың мəртебесі мен рөлі едəуір артты. Конституциялық сот жұмыс істей бастады. Пре­зиденттің құзырына кіретін мəсе­лелер азайып, керісінше, Парла­менттің құзыреті кеңейді. Аралас сайлау жүйесі енгізілді, саяси пар­тияларды тіркеу рəсімі жеңілде­ді. Тұңғыш рет ауыл əкімдері тіке­лей сайланатын болды. 2021-2023 жылдардағы сайлау қоры­тындысында ауыл əкімдерінің үштен екісі жаңарды. Былтыр ал­ғаш рет аудан жəне облыстық маңызы бар қала əкімдерін сайлап көрдік. Мұндай сайлаулар 2025 жылдан бастап тұрақты өткізілетін болады. Бұл аз десеңіз, ре­формалар Қазақстанға ғана емес, айналамыздағы ауқымды геосаяси кеңістікке де жаңашыл­дық əкеліп, осы аймақтағы елдер үшін жаңа үрдісті бастап берді.

Үшіншіден, саяси реформалармен қатар экономикалық жəне əлеуметтік-гуманитарлық салаларда да маңызды өзгері­стер жасалып жатыр. Халықтың тұрмысын жақсарту үшін бағалы бастамалар мен нақты жобалар жүзеге асырылып келеді. Жүйелі əрі кешенді жұмыстар қазірдің өзін­де жемісін бере бастады. Ең төменгі еңбекақы көлемі екі есеге артты. Бұл 1,8 миллион адамның табысына тікелей əсер етті. Ұс­таздар мен дəрігерлердің, сондай-ақ ғалымдардың жалақысы көбейіп, оларды əлеуметтік тұрғыдан қорғау шаралары күшейді.

Мемлекет басшысының баста­масымен жұртқа тұрғын үй жағ­дайы мен денсаулығын жақсарту үшін зейнетақы жинағының бір бөлігін алуға мүмкіндік берілді. Бұл мүмкіндікті миллионға жуық азамат пайдаланып үлгерді. “Жайлы мектеп”, “Ауылда ден­сау­лық сақтауды жаңғырту” се­кілді ауқымды ұлттық инфрақұ­рылымдық жобалар жүзеге асы­рылып жатыр. Соның аясында барлық аймақта жүздеген мектеп пен денсаулық сақтау нысаны салына бастады.

Дегенмен ең бастысы – реформалар қоғамдық қатынастар­дың сипатын біржола өзгертті, ұлттың саяси менталитеті өсіп, азаматтық белсенділігі артып ке­леді, тұрғындар елдік мəселе­лерге еркін араласатын болды, жұрттың бір-біріне деген жанашырлығы нығая түсті, қоғамдық пікір саяси өмірге едəуір ықпал ете бастады. Саяси мəдениетке қат­ысты бұл өзгерістерді кері қайтару еш мүмкін емес. Осылай­ша елімізде түбегейлі өзгерістер жасалды, жаңарулар əлі де жалғасып келеді. Жүзеге асырылып жатқан жан-жақты реформалар енді тоқтамайды.

IV. ЖАҢА ҚОҒАМДЫҚ ЭТИКА

Қоғам санасындағы жəне жұрт­тың мінез-құлқындағы əбден ескірген қасаң түсініктер мен ұғымдар келмеске кетпесе, сая­сат пен экономикадағы ауқымды реформалар еш нəтиже бермейді. Ескішілдік пен өркениетті даму жолы ешқашан бір арнаға тоғыспайды. Мысалы, 2022 жылы қоғам өкілдерінің ұсыны­сымен Мəжіліс жəне мəслихат депутаттарын аралас сайлау жүйе­сі енгізілді. Өкінішке қарай, іс жүзінде бір мандатты округтердің кейбіреуінде оң үрдіспен қатар жағымсыз жайттар да бол­ды. Ашығын айтсақ, бірқатар округте бағдарламалар мен идея­ларға негізделген еркін бəсеке түріндегі саяси күреске куə бола алмадық. Онда алдымен рушыл­дыққа жол берілді. Тіпті кейбір жерде қылмыстық топтар билікке енуге де əрекет жасады. Жаңа саяси мəдениет қалыптастыр­май, жасампаз құндылықтар негізінде қоғамдық этиканы жаңарт­пай, əділетті қоғам құру мүмкін емес екені айдан анық.

Сондықтан Президент Атырауда сөйлеген сөзінде жалпыұлттық құндылықтарды нақты айқындап берді. Бұл:

– Тəуелсіздік жəне отаншылдық;

– Бірлік пен ынтымақ;

– Əділдік жəне жауапкершілік;

– Заң мен тəртіп;

– Еңбекқорлық жəне кəсіби біліктілік;

– Жасампаздық пен жаңашылдық.

Мемлекет басшысы жалпы­ұлттық құндылықтарды бір тұжы­рымдамаға біріктіріп, ұлттың жаңа сапасын қалыптастыруға мүм­кіндік беретін идеологиялық бағыт-бағдарымыздың бірыңғай жүйесін жасады. Сондықтан осы идеологиялық-гуманитарлық тұғыр­нама ішкі саясаттағы білім мен тəрбие беру, мəдени-ағарту жұмыстарының басты бағытына айналуы керек. Ұлттық құрылтайдағы бастамаларды жүзеге асы­ру үшін 40 тармақтан тұратын кешенді жоспар бекітілді. Осы құжаттың аясында жыл соңына дейін 9 заң қабылдау жоспарланған. Қазірдің өзінде оның үшеуін Парламент мақұлдап, Пре­зидент қол қойды. Жақында “Заңсыз ойын бизнесіне жəне лудоманияға қарсы іс-қимыл жөніндегі кешенді жоспар” бекітіледі.

Сондай-ақ басқа да тұжырымдамалық құжаттар əзірлеп, нақты жобалар мен іс-шара­ларды жүзеге асыру қарастырылған. Жалпыұлттық құндылықтарды əдістемелік тұрғыда негіздей оты­рып, жан-жақты дəріптеудің əдет­тегі жалаң үгіт-насихаттан айыр­машылығы – бұл тəсіл бірден нə­тиже бермесе де, стратегиялық жағынан алғанда əлдеқайда тиімді. Жаңа құндылықтар жүйесі əр азаматтың мінез-құлқы мен күнделікті іс-əрекеті арқылы қа­лыптасуы керек.

Сол себепті, билік “Таза Қазақстан” экологиялық акциясына баса мəн беріп отыр. Мемлекет басшысы өз сөзінде осы жалпы­ұлттық науқанның маңызы зор еке­нін ұдайы айтып жүргенін көп­шілік байқаған да болар. Шын мə­нінде, елді жаңғырту əркімнің өз үйін, ауласын, көшесін тазалау сияқты қарапайым шаруалар­дан, əр адамның өз мінез-құлқы мен мəдениетін өзгертуден басталады. Сонда жаңа қоғамдық этика қалыптастыру ісі қазір жүр­гізіліп жатқан реформалардың дəйекті түрде жүзеге асырылуы­на, сол арқылы Қазақстанның өркендеуіне қажетті негізгі алғы­шартқа айналады.

V. ҚОҒАМДЫҚ ПІКІРТАЛАСТЫҢ REDLINE-Ы

Қоғамның ашықтығы, эконо­ми­калық реформалардың іске асуы, коммуникацияның жаңа түрлерінің қарқынды дамуы сияқ­ты нақты себептерге байла­нысты сол қоғамның құрылымы үнемі өзгеріп отырады. Қоғам­дық-саяси кеңістік кеңейіп, күр­делене түседі, яғни жаңа стра­талар, əлеуметтік топтар мен субмəдениеттер, сан алуан саяси жəне идеологиялық көзқарастар пайда болады.

Қазір біздің қоғамда саяси ұс­танымы əртүрлі азаматтар, атап айтқанда, либералдар, социа­листер, консерваторлар, оңшыл­дар, солшылдар жəне центрис­тер бар. Олар түрлі саяси идеалға жəне құндылықтарға сенеді. Осы орайда біз пікір алуандығын дамыта отырып, ең алдымен, жалпыұлттық мүддеміздің біртұтастығына баса мəн беруіміз қажет. Бұл тұрғыда ел ішіне іріткі салатын əрекеттерге ғана емес, жұртты арандатып, дау-дамай туғызуы мүмкін кез келген сөзге абай болған жөн.

Өкінішке қарай, тым шолақ ойлайтын кейбір əсіребелсен­ді­лер, кейде тіпті іс-əрекеті ақылға сыймайтын адамдар көпшілікке өзінің сыңаржақ көзқарастарын күшпен таңып, жұртшылықтың пі­кірін өз ыңғайына қарай бұрғысы келеді. Қазақта “ала жіпті атта­мау” деген ұғым бар. Біздің сая­сатта да мұны берік ұстану керек. Яғни елдігімізге, бірлігімізге, ын­тымағымызға сызат түсіретін дүниеден алшақ болған жөн. Қо­ғамдағы пікірталас кезінде аттап өтуге болмайтын шек, яғни “Red­line” нақты белгіленуге тиіс. Бұл дегеніміз – қандай да бір та­қы­рып­ты талқылауға тыйым салу немесе цензура жасау емес. Бұл – саяси пікірталас кезінде ұс­тамды болып, сабыр сақтауға ша­қыру. Ел алдында жүрген аза­маттар, яғни қоғам белсенділері, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері, блогерлер, азаматтық сектордың өкілдері берекелі бірлігімізге сызат түспе­сін десе:

– этносаралық қатынастарға жəне тіл мəселесіне;

– дін саласына;

– сыртқы саясатқа қатысты ахуалды ушықтырмауға баса мəн беруі қажет.

Біздің қоғам бұл мəселелерге қатысты жанжал туғызатын сөз таратуға, ашу-ызаға толы мəлімдеме жасауға болмайтынын жақсы түсінеді. Бұл турасында білікті мамандар мен сарапшылар ғана кəсіби тұрғыдан пікір таластыра алады. Мемлекет елдің ынты­ма­ғын бұзып, шаңырағын шайқалт­қысы келетін кез келген əрекетке заң арқылы қатаң то­сқауыл қояды. “Шектен шығуға жол жоқ” деген қағида əрдайым басшылыққа алынады.

Біз дін бостандығын қолдаймыз, алайда соқыр сенім мен на­дандыққа қарсымыз. Біз отаншылдықты қолдаймыз, алайда ксенофобия мен əсіреұлтшылдыққа қарсымыз. Біз либерализмді қолдаймыз, алайда жүгенсіздік пен нигилизмге қарсы­мыз. Барша адамдар, əсіресе қоғамдық-саяси өмірге белсене атсалысып жүрген азаматтар, өзі­нің саяси көзқарасы мен ұста­ны­мына қарамастан, жалпыұлттық мүддені, мемлекеттілікті сақтау жəне нығайту мəселесін бəрінен биік қоюға тиіс.

VI. БИЛІК ПЕН ҚОҒАМНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДИАЛОГІ

Ел бірлігін, татулық пен бей­біт­шілікті, этносаралық жəне дінаралық келісімді сақтау арқы­лы тұрақтылықты қамтамасыз ету мемлекеттің ішкі саясатындағы негізгі басымдық болып қала береді. Осы саладағы жұ­мыс халықты ортақ мақсатқа ұйыстыру жəне ішкі саяси тұрақ­тылықты қамтамасыз ету үшін үнемі тың əдіс-тəсілдер, тетіктер мен формалар ойластыруды талап етеді. “Ішкі саясат – саяси технологиялардың жиынтығы əрі жалаң үгіт-насихат” деген түсінік ел ішінде кең таралған.

Бұл – шындыққа еш жанаспайтын жаңсақ пікір. Мұның бəрі – саясаттың қосалқы құралы ғана. Ешқандай саяси техноло­гия халыққа етене жақындық пен ел-жұртпен қоян-қолтық жұмыс­тың орнын толтыра алмайды. Ішкі саясат дегеніміз – ең алдымен, халықпен тікелей жұмыс істеу деген сөз, яғни адамдармен ашық əңгімелесіп, тұрақты диа­лог орнату қажет.

Сонымен бірге, ысқырығы жер жаратын бəзбіреулерді көпшіліктің сөзін сөйлеп жүрген адам деп түсіну əбестік. Мұндай қателікке ұрынуға жол жоқ. Сон­дықтан диалогтің сындарлы, маз­мұнды əрі мағыналы болғаны жөн. Ендеше, қазіргі таңда мем­лекеттік аппарат үшін барлық əлеуметтік топтармен жəне аза­мат­тық қоғам өкілдерімен тікелей қарым-қатынаста болу – ең маңызды мəселенің бірі.

VII. МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТТЫҢ ЖАҢАША ШЫҢДАЛУЫ

Қазір мемлекеттік қызмет­шілердің мүлде жаңа ахуалда жұмыс істеуіне тура келіп отыр. Бір жағынан, мемлекет олардың біліктілігіне, моральдық ұстаны­мы мен мінез-құлқына, тіпті процессуалдық-нормативтік міндет­теріне қатысты талаптарды кү­шейтіп жатыр.

Екінші жағынан, халықтың да сұранысы арта түсті. Мемлекет­тік мекемелер ашық жұмыс істей бастады. Түрлі деңгейдегі лауа­зымды тұлғалар немен айналысып жатқанын елге көрсетіп, қызметін жан-жақты түсіндіру үшін көпшіліктің алдына жиі шығатын болды. Соның нəтижесінде мем­лекеттік аппараттың жұмыс тəсілі өзгеріп, билік құрылымдары барынша ашық, ал шешім қабылдау үдерісі жариялы əрі тиімді бола түсті. Бұл, əсіресе таяуда болған алапат тасқын кезінде анық байқалды. Төтенше жағдай кезінде арнаулы апаттық-құтқару қызметтері, жергілікті əкімдіктер күндіз-түні жұмыс істеді.

Мемлекет басшысы жəне Үкі­мет деңгейінде бірнеше шұғыл жиналыс өтті. Президент жағдай­ды бақылауда ұстау үшін қарғын судан ең қатты зардап шеккен аймақтарға арнайы барды. Жал­пы Мемлекет басшысының осындай төтенше жағдайлар кезінде қиындыққа тап болған отандастарымызбен үнемі кездесіп, сын сағатта оларға қолдау көрсе­туге тырысатынын атап өткен жөн. Мемлекеттің ең басты мін­деті – адам өмірін сақтау жəне қиын жағдайға ұшыраған азамат­тарды құтқару. Сондықтан ең алдымен, барлық күш халықты қауіпсіз жерге көшіруге жұмыл­ды­рылды. Нəтижесінде, алапат тасқын кезінде құтқарушылар 119 мыңнан астам адамды, со­ның ішінде 44 мыңнан астам баланы эвакуациялады. Төтенше жағдай болған кезде билік бар­лық жауапкершілікті өз мойнына алып, қиын сəтте жедел əрі нақты шешім қабылдай алаты­нын тағы бір мəрте көрсетті.

Мемлекеттің басқа да көпте­ген міндеті бар. Билік құрылым­дары ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуден бастап, елді мекен­дерді абаттандыруға дейінгі сан түрлі мəселемен қатар айналы­сып, күнделікті міндеттерінің бə­рін үздіксіз атқара береді. Мемле­кеттік аппарат қоғамның бар­лық саласындағы өзекті мəселе­лерді шешумен де, ауқымды ре­формаларды жүзеге асырумен де қат-қабат айналысу арқылы жаңа жағдайда жұмыс істеп, мол тəжірибе жинақтап жатыр. Бұл тə­жірибе Мемлекет басшысы айқындап берген, елімізді жан-жақты жаңғыртуға қатысты міндет­терді табысты орындауға септігін тигізері сөзсіз.

VIII. ЖАСАМПАЗДЫҚ ЖОЛЫ

Еліміз Тəуелсіздігін жария­лап, шекарасын шегендеп, мем­лекеттік институттары мен заң­намалық базасын қалыптастырғаннан кейін ұлттың саяси мис­сиясы аяқталды деп санайтындар бар. Бұл – түбірімен жаңсақ пікір. Алдымызда қастерлі тəуел­сіздігімізді қорғау, мемлекетімізді дамытып, оны қуатты елге айнал­дыру, сондай-ақ халықтың əл-ауқатын арттыру секілді маңызды міндеттер тұр. Бірегейлігімізді жəне өзіндік өмір салтымызды сақтау – ішкі саясатымыздың күн тəртібінде тұрған басты міндет.

Бұл – бізді басқа елдерден, басқа халықтар мен басқа мəдениеттерден ерекшелеп тұратын құндылықтар, яғни жұртымыздың тамыры терең шежіресі, көпұлтты, көптілді сипаты, діни толе­ранттылығы жəне мəдениетіміз­дің əр алуандығы, бір-бірімізбен тіл табыса білуіміз, өзара қолдау көрсетуіміз жəне ырысты ынты­ма­ғымыз. Осының бəрі тұтаса келгенде, Қазақстанның өмір сал­тын танытады. Бір сөзбен айтсақ, біз озық ойлы ұлт ретінде əр­дайым стратегиялық бағдары­мызды берік ұстанып, ұлттық мүд­деміз бен өмір салтымызды дəйекті əрі табанды түрде қорғауымыз керек. Біз сырттан ке­летін арандатушыларға ілесіп, жат ақпарат пен идеологияның же­тегінде кетпегеніміз жөн. Ішкі саясатта тек өзіміздің күн тəртібімізді басшылыққа алуымыз қажет. Бұл – біреуге немесе бір­деңеге қарсылықтың емес, керісінше, игілік пен ырыстың жолы. Біздің ішкі күн тəртібіміз жасампаздыққа негізделген, ол жаңа қо­ғам құруды, жан-жақты жаңғыруды жəне реформалар жүргізу мақсатын көздейді.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің өз ұста­нымдарын жəне ұлттық мүддесін бəрінен биік қоюы қажеттігін бір­неше мəрте атап өтті. Мəселен, жуырда Сингапурға сапары кезін­де арнайы дəріс оқып, біздің бүкіл əлеммен өзара ынтымақ­тастық орнатуға ашық екенімізді, бірақ Қазақстанның заңды құқық­тары мен мүддесін қорғауға келгенде ешқашан қарап қалмайтынымызды қадап айтты. Президент еліміздің бейтарап ұстаны­мы қақтығыс пен мəжбүрлеуді емес, дипломатия мен диалогті жақтайтын саналы таңдау екенін атап өтті.

Қазақстан ішкі жəне сыртқы саясатын біреуге ұнау үшін немесе қандай да бір үрдіске ілесу үшін жүргізбейді. Біз, ең əуелі, ұлт мүддесін, төл ұстанымдарымызды басшылыққа аламыз. Жа­һандық саясатта көңілшектік пен аңғалдыққа жол беруге əсте болмайды. Көпвекторлы немесе бейтарап саясат жүргізу оңай əрі ыңғайлы деген пікір бар. Бұл шын­дыққа жанаспайтын дилетанттық тұжырым деуге болады. Қазақ­стан көпвекторлы, салиқалы сая­сат жүргізіп отыр. Мұндай саясат ұстану, əсіресе жер жүзі сан та­рапқа бөлінген қазіргі кезеңде өте қиын жəне орасан зор күш-жігерді талап етеді.

Осындай саясат жүргізу оңай емес екені анық. Бірақ геосаяси орнымызды ескерсек жəне елі­міздің мүддесін ойласақ, бұдан басқа жол жоқ. Сондықтан қазіргідей қиын кезде ұлттық мүддемізді қорғап, өз ұстанымдары­мызды сақтау үшін ел бірлігін жəне қоғамның тұтастығын нығайта түсу айрықша маңызды.

Ерлан ҚАРИН,

Қазақстан Республикасының

Мемлекеттік кеңесшісі.