ЖАҒДАЙЫҢ ҚАЛАЙ, ЖАС САРБАЗ?

Әскер қатарында қызмет ету – әр азаматтың парызы болса да, өкінішке қарай бүгінде Отан алдындағы борышын өтеуден қашатын азаматтардың қатары жиілеп кетті. Батыр бабаларымыз найзаның ұшымен, білектің күшімен сақтап қалған даламызға қалқан болудан жастарымыз неге қашады? Әскерде сарбаздарға жағдай жасалған ба? Олардың әскерден бас тартпауы үшін қандай әлеуметтік қолдаулар бар? Осы сұрақтарды тиісті мамандарға қойып, жауабын іздеген едік.

ӘСКЕРГЕ БАРУ — АБЫРОЙ

Өз елінің патриоты болу, әс­керге барып, еліне қызмет ету – Қа­зақстан Республикасының 18 -27 жас аралығындағы жастары­ның міндеті. Қорғаныс істері жөнінде­гі облыстық департа­мент басты­ғының орынбасары, әскерге ша­қыру және әскерден тыс жұмыстар басқармасының бастығы, под­полковник Марат Каримовтың сө­зінше, биылғы әскерге шақыру науқаны кезінде облыс бойынша 480-ге жуық жас жігіт әске­рге алынады. Осы ке­зеңде облыс аумағындағы және қаладағы 14 шақыру және медициналық комиссиясының құра­мындағы психологтар шақыр­тылған әр азаматпен жеке сұх­баттасып, әңгімелеседі. Сол се­кілді ко­миссия құрамындағы өзге медицина қызметкерлері де ша­қырылған аза­маттардың денсаулығының жарамдылығын тексе­реді. Әскер – жауапты қызмет болғандықтан, дәрігерлердің қо­рытындысы маңызды.

Алайда әскерге шақырту іс-шарасы барысында тіркелген ме­кенжайынан басқа қалаға неме­се басқа елге көшіп кететін аза­маттар қарасы да көбейген. Бұл кезде әскери комиссариат құ­қық қорғау қызметкерлерімен бірле­сіп, олардың тұрғылықты жерін анықтап, шақырту жібе­реді.

– Осы ретте әскерге шақыры­лу­шылар мен олардың ата-ана­ларына мерзімді әскери қызмет­ке шақырудан жалтарғаны үшін Қазақстан Республикасының заң­на­масында қылмыстық және әкімшілік жауапкершілік көздел­ге­нін түсіндіргім келеді, – дейді Марат Каримов.

Қорғаныс министрлігінің әс­керге шақыртылушылардың ден­саулық критерийлері жөнін­дегі бұйрығында әс­керге шақырыл­ғандар мерзімдік қызметке шек­теусіз жарамсыз және шектеулі жарамды болуы мүмкін екені жазылған. Егер ме­дициналық тексеріс комиссиясының қоры­тындысымен мер­зімдік қызметке шақыртылған аза­маттың денсаулығы шектеулі жарамды деп танылса, ол әскердің күнделікті өміріне, оқуы­на, қызметіне қажетті заттармен және материалдық жабдықтармен қамтамасыз ететін тыл қызметіне бөлінеді.

Дегенмен соңғы жылдары елі­мізде бейбіт күнде әскерде қаза тапқандар мен мертіккендер жайлы ақпарат жиі тарайтын болды. Осының әсерінен болар, жастардың көбі Отан алдындағы борышын атқарғысы келмей, денсаулығына қатысты өтірік анықтамаларды жаздыртып, заңға қайшы әрекеттерге бару­да. “Еліне пана болсын”, – деп ұл тәрбиелеген ата-аналар да олардың бұл әрекеттерін қолдайды. Өйткені әскери қоймалардағы болған жарылыстарды, жарғыға қарсы іс-әрекеттерді, әс­кери қызметкерлердің өлімі мен қайғылы оқиғаларды естіп, ұл­дарын әскерге жіберуге қорқады. Болып жатқан жағдайлар ха­лықтың қорғаныс саласына де­ген сенімінің төмендеп бара жат­қанын және жастардың әскерге деген қызығушылығының азайғанын аңғартады.

ҰЯЛЫ ТЕЛЕФОНҒА РҰҚСАТ ЖОҚ

Ата-ананың әскердегі баласы­на көңілі алаң болмауы үшін оның жағдайынан үнемі хабарлар болып отыруы қажет. Бұл іс жүзінде қалай жүргізіледі? Әске­ри бөлімде сарбаздарға жасала­тын жағдай, моральдық қолдау­ларды Петропавл қаласындағы Ұлттық ұлан 6637 әскери бөлімі­нің бөлім командирінің тәрбие және әлеуметтік-құқықтық жұ­мыс жөніндегі орынбасары, майор Шухрат Әшімовтен сұрап білдік. Оның айтуынша, 450-ден астам сарбаз қызмет ететін бө­лімде мерзімдік қызметті дұрыс атқаруы үшін бар­лық жағдай жасалған. Сарбаз­дар жексенбі күнгі демалыс­та­рында жақын туыстарымен таксофон арқылы сөйлеседі. Картадағы балансты ата-аналары толтырады. Сондай-ақ “WhatsApp” желісінде ашылған топта командирлер ата-аналарға балаларының қызметі жайын­да ақпараттар беріп, сұрақтары­на жауап беріп отырады. Алайда соған қарамастан кейбір ата-аналар тарапынан балаларының жауапты қызметте жүргенін ескермей, түн жарымда коман­дирлеріне қоңырау шалып, әлек салатын жағдайлар жиі орын алады екен. Осындай ата-аналар әскерде сарбазға ұялы теле­фонды ұстатпайтынына наразы. Бұл тәртіптің де өзіндік себебі бар. Бөлім командирі орынба­сарының айтуынша, ата-анасы­нан жыраққа шығып көрмеген ке­шегі жасөспірім отбасын сағы­нып, сезімге берілгіш болып келе­ді. Ал ата-аналар немесе сарбаздың жақын туыстары отбасын­да орын алған қайғылы оқи­ғаны ұялы телефон арқылы ха­барлай салуы мүмкін. Бұл – жасөспірімнің эмо­цияға беріліп, арты қайғылы жағ­дайға душар қылатын әрекетке итермелейді. Осы секілді мы­сал­дар жетіп артылады. Сондықтан сарбазға ұялы телефонды бер­меу арқылы олардың арасында қайғылы жағдайды болдырмау, алдын алу – әскер заңнама­сы­ның басты тапсырмасы. Егер сар­баздың жақын туысы өмірден озса, оны психологтың қатысуы­мен, алдын ала дайындықпен естіртеді. Бұл кезде бөлімдегі ме­дицина қызметкері де кез келген жағдайға дайын болады. Со­нымен қатар бөлімдегі психолог­тардың зерттеп, зерделеуі нәтижесінде анықталғаны – әскерге дейін ұялы телефонды үздіксіз қарап үйренген сарбаздар ара­сында күйзеліске түсуге дейін баратындары бар.

Әскерге жаңа келген сарбаз­дар алдымен оқу пунктінде бір жа­рым ай бойы өздері келген күштік құрылым қандай тапсырмаларды орындайтыны жөнін­дегі ақпараттармен танысады. Нұсқаушы-психолог және тәрбие бөлімі бастығының аға көмекшісі болашақ сарбаздармен жеке және топтық сұхбаттар жүргізеді, тренингтер мен тестілеулер өткізеді. Осылайша сарбаздың моральдық-психологиялық жағдайын анықтайды. Сарбаздардың әрқайсысына “Қи­налсаң, хабарлас!” деген ата-анасы, бөлім командирінің тәр­бие бойынша орынбасарының телефоны жазылған визитка бе­ріледі. Осындай атқарылған жүйелі жұмыстардан кейін қару­мен қызметке тағайындауға бо­латыны және болмайтыны жө­нін­де шешім шығарылады.

ӘЛІМЖЕТТІК ӘЛІ БАР МА?

Сарбаздардың арасындағы әлімжеттікті болдырмау үшін әс­кери бөлімде әжетханадан басқа барлық жерде бейнекамералар орнатылған. Сонымен қатар тәр­бие сағаттары үздіксіз өткізіліп отырады.

– Әлімжеттікті болдырмас үшін әскери бөлімде сарбаздар­дың киімдерін жуатын кір жуғыш автоматтар орнатылған. Соған қарамастан бөлімде әкімшілік-құқық бұзушылық жасаған сар­баз болса, соттың шешімімен Ас­тана қала­сындағы гаупвахтаға жабылады. Ол күндер әскер мер­зіміне жат­қызылмайды. Сондықтан әскер­и міндетін өзімен бірге келгендерден қалып өткереді. Бірақ біздің мақ­сатымыз – сарбаздарды қорқыту емес, ынталандыру болғандықтан, үлгілі, тәртібі жақсы сарбаз­дарды 10 күнге үйлеріне дема­лысқа жібереміз және мерзімдік қызметі аяқталғанда бөлім командирінің атынан марапаттап, кеуде белгісін тағамыз. Сондықтан қазір әскерде бұрынғыдай “дедовщина” деген ұғым жоқ. “Әскер сарбазды тәрбиелемейді, әскердің талабына сай бейімделуіне кө­мектеседі”, – дейді 6637 әскери бө­лімі командирінің тәрбие және әлеуметтік-құқықтық жұмыстары жөніндегі орынбасары Шухрат Әшімов.

Сарбаздар айлық жалақы­ларына өздері қалаған заттарды – киімер, жуынатын заттар сатып алады.

ҮЛГІЛІ САРБАЗҒА — ОҚУҒА ЖОЛДАМА

Еліміздің қорғаныс министр­лігі мерзімді әскери қызметке жасы жеткен азаматтарды ел алдындағы борышын өтеуге ынта­ландыру, қызықтыру мақсатында бірқатар жобаларды іске асыр­ды. Қорғаныс министрлігі мен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі арасындағы өза­ра ынтымақтастық туралы ме­мо­рандумның нәтижесінде борышын өтеп жүрген әскери қызметшілерге банктік қарыздар мен шағын несиелік төлемдерін кейінге қалдыру тәжірибесі рет­телген. Сарбаздардың несиелер мен қарыздарды өтеу міндетінен босатылатын “Несиелік дема­лыс” кезеңінде бұған дейінгі не­сиенің пайыздары мен несиенің негізгі қарызын төлеу талап етілмейді. Яғни мер­зімдік қызметке келген азаматтың өтініші негізінде әскери бөлім әкімшілігі оның несиесін қаржы ұйымдарымен бірлескен жұмыстар негізінде мерзімдік қызметі біткенге дейін уақытша тоқтатады.

Сонымен қатар бүгінде әскер қатарында қызмет етіп, үздік нә­тиже көрсеткен сарбаздарға “Срочник.2.0” бағдарламасы бо­йынша білім гранттары табыста­лады. Отан алдындағы борышын өтеп келген сарбаздар еліміздегі 70-тен астам жо­ғары оқу орындарында тегін білім ала алады және жаңа заң­намаға сәйкес Ұлттық бірыңғай тестілеуді тапсырмай түсу мүмкіндігі қарастырылған. Ол үшін сарбаздар мерзімді әскери қыз­метін өткеру кезеңінде үздік жауынгерлік даярлық пен жүктел­ген міндеттерді орындау бойынша жоғары нәтижелерге қол жеткізіп, әскери тәртібі үлгілі болуға тиіс.

2023 жылы жоғары оқу орын­дарында ақысыз білім алу үшін 3000 орын, оның ішінде 350 орын еліміздегі әскери оқу орындары­на бөлінген. Дегенмен сарбаз­дың теориялық, практикалық бі­лі­мі және тәрбиесі алып жатқан бағаларға сай болуы қадағалау­шы органдардың бақылауында болады. Сертифиткатқа қол жеткізу үшін сарбазда ескерту, сөгіс болмауы шарт.

Командирлерінен жақсы баға алып, критерийлерге сәйкес келіп, сертификатқа қол жеткізген сарбаздар жоғары оқу орнын өздері таңдайды. Бір ғана мысал, Петропавл қаласындағы 6637 әскери бөлімінде биылғы жарты жылдықта 27 сарбаз, өткен жылы 16 сарбаз сертификат алған.

– Әскер қатарында қызмет ету – ҰБТ тапсырмай-ақ, жалақысы жоғары, беделді жұмысқа орна­ласуға мүмкіндік беретін “әлеуметтік лифт” деп айтар едім. Бо­рышын өтеген көптеген сарбаз мерзімдік әскери қызметтері біткеннен кейін келісімшарт бойынша жұмысқа қалып жатыр, – дейді Шухрат Әшімов.

ОТАН ОТБАСЫНАН БАСТАЛАДЫ

Әскер жайлы әңгіме қозғал­са, үлкен ағаларымыз өздерінің сол шақтарын ерекше сағыныш­пен еске алып жатады. Олар үшін бұрындары әскерге өтпей қалу өліммен тең болған. Олар ауылдан әскери комиссариатқа шақырылған бір топ жігіттің барлығы Отан қор­ғауға аттанғанша асық болатынын айтады.

Қорғаныс саласында 37 жыл еңбек еткен облыстың қорғаныс істері департаментінің ардагер­лер кеңесінің төрағасы Қалиол­ла Сауытбековтің айтуынша, елжанды азамат ешқашан әскер­ден жалтармайды. Сол себепті пат­риоттық тәрбиеге баланы кішкентайынан отбасында тәр­биелеу керек.

– Дені сау, ақыл-ойы жетілген әрбір азамат – Отан алдындағы борышын өтеуге міндетті. Келешек­тің тұтқасы болар ер-азаматтарымыздың жасынан жігер-қайраты толысып, ширақ қимыл иесі атануы отбасыдағы тәрбие­ден бастау алады. Жасыратыны жоқ, еліміз нарықтық экономи­ка­ға қадам басқалы азаматтардың көзқарасы да өзгере бастады. Патриоттық тәрбиені тұрмыстық сана ұмыттырды. Қатарынан қа­лып қойған жас келесі жолы әс­керге баруға құлықсыз болады. Сондықтан жастарымыз мерзім­дік қызметке шақыртылған кезін­де қатарынан қалмай барғаны, ел алдындағы азаматтық борышын өтегені дұрыс, – дейді ардагер.

Гүлфайруз ТӨРЕМҰРАТОВА,

“Soltüstık Qazaqstan”.