Әлемі бөлек балалар

Петропавл қаласындағы “Асыл Мирас” аутизм орталығы Болат Өтемұратовтың қайырым­дылық қоры және облыстық әкімдіктің қолдауымен 2019 жылы ашылды. Бес жыл бойы жұмысын табысты жалғастырып келе жатқан орталықтың өзгелерге үлгі боларлықтай тәжірибесі бар. Себебі еліміздің өзге аймақ­та­рында ашылған 14 аутизм орта­лығының арасынан екі жыл қа­тарынан “Ең үздік орталық” атанды.

Аутизм – баланың психика­лық дамуының бұзылуы. Аутизм дертіне шалдыққан балалардың бірінің тілі кеш шықса, енді бірі эмо­циясын білдіре алмайды. Әрқайсысының өз ерекшелігі бар.

“Асыл Мирас” аутизм орталығының басшысы Назгүл Төртұлованың айтуынша, “Аутизм. Баршамызға бір әлем” бағдарла­масы жыл өткен сайын өзінің тиімділігін дәлелдеуде. Мұнда 13 педагог-психолог және де­фектолог мамандар аутизм спектрінің ауытқулары бар (АСА) балалардың ерте араласудың алты бағдарламасы бойынша дағдыларын дамытып, жылына 200 баланы оңалдыру ісімен айналысады. Сабақтар тегін өтеді.

Барлық кабинеттер жиһаз, құ­рал-жабдықпен және оқу-әдіс­темелік құралдармен толық жаб­дықталған. Сабақтар аутизм дер­ті бар баланың мінез құлқындағы және әлеуметтік, сөйлеу мен тұрмыстық дағдыларындағы кемші­ліктерді жоюға бағытталған “Аутизм. Баршамызға бір әлем” 6 интервенция бағдарламасы ая­сында ерте қолдау, үйретуші ма­шықтар, оқыту дағдыларын дамыту, өмірлік машықтар, қарқынды курс, әлеуметтік машық­тары, “JASPER” әдістемесі жүргізі­леді.

Әр бағдарламаның әдісте­месі, өзіндік критерийлері бар. Орталық мамандары мінез құл­қында ерекшелік байқалған ба­ланың бойынан алдымен дамытуды қажет ететін дағдыларды анықтайды. Одан кейін оңалту жұмысын жүргізетін бағдарлама таңдалады. Мәселен, мінез құлқы қалыпты, бірақ сөйлемейтін балаға “JASPER” әдістемесі таңдалса, гипербелсенді балалар “Оқыту дағдыларын дамыту” бағдарламасына жіберіледі. Ал сөйлей алғанымен, өз жасында­ғы балалармен қарым-қатынас орната алмайтын бала “Әлеу­меттік машықтар” бағдарлама­сындағы әдістемеден өтеді. Курсты бітіргеннен кейін бала­лардың дағдылары орта есеп­пен екі есе жақсарады.

– Жұмысымыздың көп бөлігі ба­ланы ынталандырумен байла­нысты. Өйткені, аутизм спектрінің ауытқулары бар баланың зейіні өте тө­мен болатындықтан, мамандарымыз жаттығуларды әр 3 секунд сайын өзгертіп отырады. Негізінен мұндай ерекше бала­ларға, ең алдымен, ата-анасының, жақындарының қолдауы қа­жет. Баланың бүкіл отбасы күн­делікті өмірде онымен қалай қа­рым-қатынас құрып, қалай сөйлесу қажеттігін білуі керек. Сон­да ғана оңалту ісінде жақсы нә­тиже болады. Жалпы тәжірибе­мізде сөйлеп кеткен, тіпті іс-қимыл жағынан дағдысы төмен ба­лалардың билегендері де бол­ды. Олар қазір мектепте дені сау балалармен бірге білім алу­да, – дейді Назгүл Төртұлова.

Сабақтар Калифорния уни­вер­ситеті мен АҚШ-тың Атланта қаласындағы Marcus Autism Cen­ter халықаралық сарапшылары әзірлеген технологияларды пай­да­лана отырып жүргізіледі. Әр бала жеке таңдалған бағдарлама бойынша үш айлық оқу циклінен өтеді. Орталыққа психоло­гиялық-медициналық-педагогика­лық консультацияның (ПМПК) қорытындысы негізінде туғаннан 18 жасқа дейінгі балалар жазыла алады.

Орталықтың педагогтары Ал­маты қаласындағы Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығының ғалымдары­нан аутизмі бар ба­лалармен жұмыс істеу, оның ба­рысында скринингтің маңыз­дылығы және скринингті жүзеге асыру мақсатындағы медициналық жұмысшылар мен педагогтардың арасындағы тығыз қарым-қатынас жайында дәлел­деген ғылыми ақпараттармен бі­лімдерін жетілдіреді. Бұл орайда Болат Өтемұратовтың қорымен келісімге отырған өзге мемле­кеттегі институттар, яғни тиімді­лігі дәлелденген ерте анықтау мен мінез-құлықты түзетуге кө­мектесетін заманауи техноло­гиялар мен тәжірибелерді кеңі­нен пайдаланатын Калифорния университетіндегі Касари зертханасы, Атлантадағы “Маркус” аутизм орталығы және “Autism Speaks” халықаралық ұйымы се­кілді танымал мекеме­лермен серіктестік қарқынды да­муда.

– Біздің жұмыстың негізгі ерекшелігі – ғылыми дәлелден­ген, өз нәтижесін көрсеткен әдістемелермен жұмыс істеп, ба­лаға психологиялық-педагогикалық тұрғыда қолдау көрсету. Ау­тизм спектрінің бұзылысы бар ба­ланы оңалдыру жұмыстары дерт ерте жаста анықталған кезде жақсы нәтиже беретіндіктен, ме­дициналық ұжымдармен тығыз қарым-қатынас орнатып, аутизмнің белгілері жөнінде оқулар өткіземіз. 2 сәуір – Дүниежүзілік аутизм туралы ақпарат тарату кү­нінде ауқымды шара ұйымдас­ты­рамыз. Жылына екі рет емдеу орындарына барып, скрининг өт­кіземіз. Осыдан кейін орталыққа келетін балалар саны артады.

Кейде ерекше балаға қол шапалақтауды бір ай бойы үйрететін кездеріміз болады. Мұн­дайда ата-аналар сабырсызда­нып, “Балам сабаққа барады, бізге сөйлегені керек. Қолды үйде де шапалақтайды”, – дейді. Де­генмен біздің жұмысымызда қа­рым-қатынас маңызды рөл атқа­ратындықтан, егер бала педагог­тың айтқан сөзін қайталап, іс-қимылды орындаса, демек нәти­же­ге қол жеткізе алғанымыз, – дейді орталық басшысы.

Білім беру орындарындағы педагогтардың нәтижелі жұмы­сы оқушының жетістігімен баға­ланса, “Асыл Мирас” аутизм ор­талығының педагогтары өз жұмыс­тарының жемісін ерекше ба­лалардың ата-аналарының айт­қан алғысы деп біледі. Дегенмен мамандар айтқандай аутизм – емделіп кететін ауру емес, ор­талықтан дағдысын дамытып шыққан баланың әрі қарай қалыптасып кетуі ата-анасына тікелей байланысты.

Гүлфайруз ТӨРЕМҰРАТОВА,

“Soltüstık Qazaqstan”.