Адалдық – әділ қоғамның айнасы

Сыбайлас жемқорлық – аза­маттардың билікке деген сенімі­не селкеу түсіретін қауіпті құбы­лыс, демократия негіздеріне қауіп төндіретін зұлымдық және эко­номикалық өсуге тікелей әсер ететін әлемдік мәселе. Әділ қо­ғам құру үшін берік іргетас қажет. Ел Президенті Қасым-Жомарт То­қаев сыбайлас жемқорлыққа қар­сы күрес мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтарының бірі бо­лып табылатынын бірнеше рет атап өтті.

Мемлекеттік қызмет жүйесі сы­байлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімді тетіктерін көз­деу­ге тиіс. Экономика мен адам­дардың өмір сүру деңгейі осы те­тіктердің жұмысының нәтижесіне тікелей байланысты. Ал алдын алу – бұл сыбайлас жемқорлық­тың жаңа түрлерін болдырмауға бағытталған шаралардың жиын­тығы. Бұл құбылыстың дамуына ықпал ететін себептер мен жағ­дайлардың алдын алу маңызды рөл атқарады.

Алғашқы әрекеттер мемле­кет­тік органдарда және өзін-өзі бас­қару органдарында сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар­ды анықтауға және жолын кесуге бағытталуы тиіс. Профилактика­ның пәрменді жүйесін құру мем­лекеттік қызметшілердің өзінің не­гізгі міндеті – заңды сақтай отыра халыққа қызмет етуін тиісінше орындауына жағдай жасауға мүм­кіндік береді.

Осыған байланысты Қазақ­стан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың 2022-2026 жылдарға арналған тұ­жырымдамасы бекітілді. Онда сы­байлас жемқорлыққа қарсы ағар­ту және оның кез келген көрініс­теріне “нөлдік” төзімділік қалыптастыру арқылы азамат­тық қоғам сыбайлас жемқорлық­қа қарсы күреске белсенді түрде тартылады.

Сыбайлас жемқорлыққа қар­сы іс-қимылдың тиімді тетіктерін енгізу – бірінші кезектегі міндет. Бұл тек заңдар мен нормативтер­ді құруды ғана емес, оларды қа­таң орындауды, сондай-ақ би­лікті бақылауға жұртшылықты тар­туды қамтиды. Шынында да, мемлекеттің, азаматтардың және тәуелсіз институттардың бір­лес­кен күш-жігерімен ғана сы­байлас жемқорлықтың алдын алу­ды қам­тамасыз етуге және әділ, гүлден­ген қоғамның дамуы­на жағдай жасауға болады. Мем­лекеттік ор­ганның қызметінде сы­байлас жем­қорлық тәуекелдері­нің алдын алу мақсатында мемлекеттік сатып алу мониторингі, сыбайлас жем­қорлық тәуекелде­рін талдау, ба­ғыныстылардың сы­байлас жем­қор­лығы үшін басшы­лардың жа­уапкершілігі, қоғамдық бақылау, НҚА сыбайлас жемқор­лыққа қар­сы сараптама, сыбай­лас жемқор­лыққа қарсы мәде­ниетті қалып­тастыру сынды іс-шаралар жүргі­зеді. Басқар­ма­ның ресми сайтында осы бағыт бо­йын­ша ведомст­воның қызметін жа­риялайтын “Сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы іс-қимыл” айда­ры бар. Онда заң­намалық база, қыз­меткерлердің та­бысы туралы мә­ліметтер жария­ланады.

Басқармада Қазақстан Республикасының мем­ле­кеттік қызметшілерінің Әдеп кодексінің мәтіні орналас­тырылған. Облыстық газеттердің беттерінде тоқсан сайын басқар­маның басшысы мен орынбасар­ларының жеке мәселелер бо­йын­ша азаматтарды қабылдау кестесі, сенім телефоны жария­ланады.

Басқарманың барлық қызмет­керлері сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы сақтау мақса­тында ерікті және саналы түрде сы­­­байлас жемқорлыққа қарсы шек­теулер қабылдады. Мем­ле­кет­тік органда қызметкерлер ара­сында тұрақты негізде жалпыға бірдей құқықтық оқыту өтті.

Сыбайлас жемқорлық тәуе­келдеріне ішкі талдау жүргізу қа­ғидаларының 11-тармағына сәйкес талдау объектісінің қызметі­не қатысты нормативтік құқықтық актілердегі, сондай-ақ талдау объектісінің ұйымдастырушы­лық-басқарушылық қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелде­рін анықтау бойынша жұмыс атқарылды.

Өткен жылы 5 маусымнан 10 шіл­деге дейінгі кезеңде сыбай­лас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі тал­дау өтті (2022 жылғы 5 қыр­күйектен 2023 жылғы 5 мау­сымға дейінгі кезең). Ішкі тал­дау қорытындысы бойын­ша 12 ұсы­­ныс әзірленіп, Ауыл ша­руа­шы­лығы министрлігіне жолдан­ды. Сы­байлас жемқорлық тәуе­кел­де­рін ішкі талдау нәтиже­лерін жа­рия талқылау жүргізілді, ұсы­ным­дар және оларды жою жө­ніндегі іс-шаралар жоспары әзір­лен­ді.

Біліктілікті арттыру шеңберін­де өткен жылы екі қызметкер “Сы­байлас жемқорлыққа қарсы мә­дениет” тақырыбында оқытудан өтті. Бүгінгі күні Қазақстан Рес­публикасы мемлекеттік органда­рының “Documentolog” элек­трондық құжат айналымының бі­рыңғай жүйесі арқылы “Акаде­мия” бөлімінде 2024 жылдың 1 қаң­тарынан бастап бүгінгі күнге дейін басқарманың 29 қызмет­кері онлайн оқытудан өтіп, “Сы­байлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл негіздері. Сыбайлас жем­қорлыққа қарсы заңнаманың та­лабы” тақырыбында сертификат алды.

Сыбайлас жемқорлықтың ал­дын алудың тиімді шараларының бірі мемлекеттік қызметтер көр­сету үшін цифрландыруды енгізу болып табылады. Басқарма мем­лекеттік қызметтің 20 түрін, оның 18-ін электрондық түрде көрсетеді.

Мемлекеттік қыз­меттерді электрондық түрде көрсету тікелей бай­ланыстарды азайтады. Осының нәтижесінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзу­шылық жасау тәуекелдері азая­ды. Мемле­кет­тік қызметтер көр­сетуде ашық­тық елеулі түрде ар­тады, артық­шы­лық, жеке мүд­делер мен туыстық байланыстар алынып таста­лады.

Мемлекеттік сатып алу – мем­лекеттік органның барлық саты­ла­рын қамтитын сала. Әсіресе, тәуекелдер бір көзден сатып алу кезінде пайда болады. Монито­ринг ұқсас шарттардың техника­лық ерекшеліктерін салыстыру, сондай-ақ бірдей тауарлар, жұ­мыстар мен көрсетілетін қызмет­тер бағасының негізділігін тексе­ру мақсатында жүргізіледі. Мұнда негізгі міндет – бюджет қара­жатының тиімсіз жұмсалуын бол­ғызбау.

Нормативтік-құқықтық акті­лердің сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамасы мәтіндердегі сыбайлас жемқорлық факторла­ры­ның туындауы үшін жағдай жа­сауға ықпал ететін нормаларды анықтауға, олардың сыбайлас жемқорлық дәрежесін бағалауға, осындай факторларды жоюға ба­ғытталған ұсынымдарды әзір­леу­ге бағытталған.

Сыбайлас жемқорлық пен сы­байлас жемқорлыққа қарсы мә­дениеттің алдын алу білім беру, ұйымдастырушылық және ақпа­раттық сипаттағы кешенді шара­лар арқылы жүзеге асырылады.

Барлық мемлекеттік орган­дар, заңды және жеке тұлғалар, квазимемлекеттік сектор субъектілері сыбайлас жемқорлыққа қарсы және Қазақстан Республи­касының өзге де заңнамасының та­лаптарын мүлтіксіз сақтауға, сол арқылы сыбайлас жемқорлықтың барлық көріністеріне “нөлдік төзімділік” қағидатын ұс­тануға тиіс. Сыбайлас жемқор­лықты жеңсек, бұл халықтың өмі­рінің барлық салаларына оң әсер етеді.

Мейрам МЕҢДІБАЕВ,

облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының басшысы.