Өңір жұртшылығына Сабыр Сеңкібаевтың есімі етене таныс. Біздің облыста ғана емес, ежелден ауылы аралас, қойы қоралас Көкшетау өңірінде де бұл азаматтың есімі ерекше құрметпен аталады. Саналы ғұмырын педагогикаға арнап, білім саласын жетілдіруге бар қарым-қабілетін жұмсап жүрген жерлесіміздің ғылымға сіңірген еңбегі аз емес.
“Әркімнің өз жері – Мысыр шаһары” демекші, Сабыр Тәлиұлы үшін туған жер – алтын қазық. Кір жуып, кіндік кескен, бал дәурен – балалық шағы өткен Киров ауылын ол жақұт мекенге балайды. Сабыр Сеңкібаев 1954 жылы Жамбыл ауданында дүниеге келген. Арғы аталары аталмыш аудандағы “Украин” кеңшарына қарасты Молалы деген жерде түтін түтетіпті. Атасы Сеңкібай туған-туысқандарымен бірге өткен ғасырдың 50-ші жылдары Киров ауылына қоныс аударған. Елді мекен алғашында Молалы, “Аңшылар артелі”, “Қызыл партизан”, кейін “Киров” ұжымшары деп аталған. Бүгінде бұл ауылға Баймағанбет Ізтөлиннің есімі берілген. Сабыр Тәлиұлы туған ауылындағы сегіз жылдық мектепті тамамдап, білім нәрімен сусындатқан Қари Сеңкібаев, Болат Әлкебаев, Серікбай Қоныспаев, Жұқаш Темірханов сияқты көптеген ұстаздың алдын көрді. Ал 9-10 сыныпты Жамбыл орта мектебінде оқиды. Мектепті бітірген соң Кировта еңбек жолын бастап, бастауыш сынып оқушыларына сабақ берді.
Отбасына арнаған естелік кітабында Сабыр ағамыз әкесі жайлы: “Тәли Сеңкібайұлы 1907 жылы туған. Кеңес үкіметіне дейін талай оқиғаларды басынан кешті. Аштық, репрессия сынды қолдан жасалған зұлматтарға куә болды. Алайда ол қиындықтарға мойыған емес, жақсы өмір сүрді”, – деп жазған. Анасын да сәби көңілмен еске алады. “1937 жылы нағашы атам “халық жауы” деген жаламен тұтқындалып, итжеккенге 10 жылға кеткен. Ал 16-ға толмаған шешемді Қарағандының көмір шахтасына жіберді. Онда екі жыл болып қайтады. Анам 1931-1933 жылдардағы аштықты айтып, кейде көзіне жас алушы еді. “Керзі етікпен қыста далада масақ, үсіген картопты теріп ас қылатынбыз” дейтін. Анам қазақтың кейбір жыр, дастандарын жатқа айтатын. Үйге келген қайсыбір кісіні шай ішкізбей жібермейтін. Қыста соғым сойған күні кешкісін міндетті түрде көрші-қолаңды, ағайындарды шақырып, омыртқа беретін. Бір қызығы ауыл әйелі болса да, талғаммен киініп, тамақты да таңдап ішетін. 2008 жылы 85 жасында дүниеден өтті”, – дейді кейіпкеріміз.
Сабыр Тәлиұлы арман қуып Алатаудың баурайындағы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетіне аттанады.
– 1971 жылы облыс орталығына келіп, пойызға билет алдым да “Алматы, қайдасың? деп жолға шықтым. Сонда вагонда алғаш рет Ербол Шаймерденовпен таныстым. Оны сырттай білетінмін. Облыстық “Ленин туы” (қазіргі “Soltüstık Qazaqstan”) газетіне өлеңдері шығып тұратын. Ақжарқын, әңгімешіл еді. Бір-бірімізбен әңгімелесе отырып, Алматыға қалай жеткенімізді де білмей қалдық. Түсерінде Ербол: “Заңды қайтесің, журналистикаға бар, жақсы мамандық”, – деген кеңесін айтты. Сол түрткі болды ма құжаттарымды журналистикаға тапсырдым. Алғашқы жылы жолым болмай, елге оралып, келер жылы Қазақ мемлекеттік университетіне оқуға түскенім бар – дейді ол.
Алматы – мыңдаған жастың басын қосқан арман қала. Әсіресе, іргелі оқу орнының студенті атану – әркімнің еншісіне бұйырмайтын бақыт. Сабыр ағамыз сол бақытқа жетіп, атынан ат үркетін білікті мамандардың алдын көрді, география-геоморфология факультетінде білім алды. Университетте Баймақан, Жұмағали, Болат, Ахметқал сынды тағдыр тоғыстырған көптеген адал дос тапты. Оқу бітіріп елге оралған соң Петропавлдағы педагогикалық институтта, Әбу Досмұхамбетов атындағы дарынды балаларға мамандандырылған облыстық гимназия-интернатта еңбек етті. Тәуелсіздіктің елең-алаң жылдарында облыстық мұғалімдердің білімін жетілдіру және дамыту институты директорының орынбасары, кейін директоры қызметтерін абыроймен атқарды.
– Жаңадан бой көтерген қалалық классикалық мектепті басқаруға, облыстық білім департаментіне, тіпті білім министрлігіне қызметке шақырған болатын. Дегенмен мен осы мұғалімдердің біліктілігін көтеру институтында жұмысымды ары қарай жалғастыра беруді жөн көрдім. Өйткені мені сол жылдары қазақ мектептерінің тағдыры қатты толғандырды. Білім беру сапасы төмен болды. Қазақ тілі пәнінен жоғары білімі жоқ мамандар дәріс берді. Жалақы дұрыс төленбейтін, не жылу, не жарық жөнді берілмеген уақытта халық педагогикасын көтеруді басты мақсат еттім, – деген Сабыр Сеңкібаев бүгінде “Өрлеу” біліктілікті арттыру орталығы деп аталатын институтты қиын кезеңдерде басқару оңай болмағанын атап өтті. Ол мұғалімдер институтының директоры ретінде тұралап қалған оқу ісін жандандырып, республикада алғаш рет “Мағжантану” бағдарламасын халықтық педагогикаға енгізген. Алаш қайраткерінің 100 жылдығына орай “Мағжан – азамат, ақын, ұстаз” тақырыбында өңірлік ғылыми-теориялық конференция ұйымдастырғанын да айта кеткеніміз жөн болар.
1994 жылы Мәлік Мұқанов, Жарасбай Сүлейменов сынды азаматтармен қатарлас бірінші шақырылған облыстық мәслихаттың депутаты, “Отан” (қазіргі “Amanat”) партиясы төрағасының орынбасары болды. Депутат бола жүріп оқу, білім, ғылым салалары бойынша тұрақты комиссияның төрағасы қызметін қоса атқарды.
Көзі ашық, көкірегі ояу азамат ғылым жолын да назардан тыс қалдырмады. “Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығы мен ағартушылық-педагогикасын оқу бағдарламасына енгізіп, оның тәлімдік ілімдерін оқу-тәрбие ісінде пайдалану жолдары” тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. Оның ғылым жолына келуіне Серғазы Қалиев, Өмірзақ Озғанбаев, Махметғали Сарыбеков, Ғалым Мұтанов сияқты ғалым ұстаздар көп ықпал еткенін айтып өткен жөн. Ол ақынның шығармашылығын зерттей отырып, республикада тұңғыш Мағжанның ағартушы педагог екенін дәлелдеп, оның педагогикалық ілімдерін алғашқылардың бірі болып оқу-тәрбие үрдісіне енгізді. Сабыр Тәлиұлы Мағжан педагогикасына арнап төрт монография, 10-нан астам оқулық пен оқу-әдістемелік құрал жазды. Жүзден астам ғылыми мақалалары бар. Көптеген халықаралық конференцияларға қатысты. Еліміздің ғылым саласының дамуына өз үлесін қосып, бірқатар жоғары білім ошағында студенттерге сабақ берді. Осы уақыттың ішінде 300-ден астам ғылым магистранттары мен көптеген бакалавр мамандарды даярлады.
Атақты педагог К.Д.Ушинскийдің: “Егер мұғалім өз бойына іс пен шәкірттеріне деген сүйіспеншілікті біріктірген болса, ол – кемел ұстаз” деген сөзі бар. Өзінің бойындағы іскерлігі мен білім-білігін шәкірт бойына дарытқан Сабыр Тәлиұлы кемел ұстаздың нақ өзі. Көкшетау қаласындағы бірнеше білім ордасында да оқытушы болды. Әлі күнге дейін ол жақпен байланысы үзілген жоқ. Өз білімін өзгелерге үйретуден ешқашан қашқан емес. Оның тәлімі мен тәрбиесін алған шәкірттері мен студенттері ұстаздарын әрқашан құрмет тұтады. Бүгінде олар әр салада табысты еңбек етіп, еліміздің дамуына өз үлестерін қосуда. Солардың арасында түрлі сала өкілдері, тәлімгердің ізін жалғаған ғалымдар да бар. Ұстаз үшін бұдан асқан бақыт жоқ шығар.
Сабыр ағаймен әңгіме барысында бір кездері өзіне қолдау білдіріп, тілекші, ниеттес болған жандарды ризашылықпен еске алуын парасаттылықтың белгісі деп ұғындым. Ол өңіріміздің белгілі азаматтары Қарақат Шалабаев, Зейнолла Олжабаев, Жамбыл Тасеменов, Әлия Малдыбаева мен басқа да көптеген игі жақсының жылы сөзі жанға демеу екенін жеткізді.
– Мен Сабырды 1969 жылдан білемін. Біздің балалық, жастық шағымыз Жамбыл орта мектебінен басталды. Оқу бітірген соң жолымыз екі жаққа кетті. Кейін қолымызға диплом алған соң тағдыр бізді Қызылжарда қайта жолықтырды. Өзінің біліктілігінің, табанды ұмтылысының арқасында осы биікке жетті. Оның абыройлы еңбегі – жастарға үлгі. Сыныптастары мен замандастарының арасында сыйлы. Мінезі біртоға, сабырлы. Тереңнен ойлайтын азамат, – дейді сыныптастарының бірі Жансары Мұржықов.
Педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, профессор Сабыр Тәлиұлы 70 жастың төріне шығып отыр. Мәнді де мағыналы ғұмырын адал еңбекпен өрген ол ешқашан атақ-даңқ, мансап-марапат қуған емес. Десе де ұлағатты ұстаздың табанды еңбегі ескерусіз қалған жоқ. Қазақ КСР халық ағарту ісінің үздігі, Қазақстан білім беру ісінің құрметті қызметкері, еліміздегі жоғары оқу орындарының ең үздік оқытушысы сынды бірталай марапаттары мен түрлі медальдары бар.
– Әкем маған өмір сүруге қажетті көп ақыл-кеңес берді. Сол ата-анамның тәрбиесі шеңберінен шыққан жоқпын. Біреуге қиянат жасап, әлдекімнің ала жібін аттаған емеспін. Адал өмір сүріп, адал еңбек еттім. Өмірде соқпақты, бұралаң жол көп қой. Кездескен қиындықтарды әке-шешемнің ақылымен еңсердім, – деген азамат өзінің ұл-қызына да әке ақылын насихат етуде.
Ақмарал ҚҰРМАНАЙҚЫЗЫ,
“Soltüstık Qazaqstan”.