Ауыл шаруашылығы – орта бизнесті нығайтудың бірден-бір көзі

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің Қазақстан халқына Жолдауында алдағы уақыттағы еліміздің негізгі жұмыс бағыттарын атап өтті. Бүкіл Жолдаудың негізгі идеясы халықтың әл-ауқатын, табысын арттыруға бағытталды. Президент мақсатқа жетудің маңызды құралдарының бірі экономика құрылымын өзгерту, орта бизнесті нығайту және еңбекке әділ баға беру деді. Бұл ауыл шаруашылығына тікелей қатысты, мұнда саланың тірегі – күшті орта шаруа қожалықтары және жарты өмірін далада өткізетін кәсіби фермерлер.

Президент мемлекеттік наг­ра­да­лар жүйесіне аграрлық сала қызметкерлері, ғалымдар үшін де құрметті атақтар енгізілетінін атап өтті. Олардың еңбегін мем­лекеттік деңгейде тану барлық маман үшін жақсы уəждеме бо­лады, еңбек адамының беделін арттырады.

Мемлекет басшысы сондай-ақ су тасқынына қарамастан егіс жұмыстарын уақытында аяқта­ған диқандардың еңбегін ерек­ше бағалады. Жолдауда банк секторының, оның ішінде ауыл шаруашылығы саласының жұ­мы­сы маңызды тезистердің бірі болды. Биылғы жылы АӨК-ті со­зылмалы жеткіліксіз қаржы­лан­­дыру проблемасы шаруа­лар­ға төмендетілген мөлшер­леме бо­йынша кредиттер беру үшін мем­лекеттік қаржы инсти­тут­тарын субсидиялау жолымен шешіле бастады. Бұл қарыз алу­шы үшін өте ыңғайлы құрал, өйт­кені фер­мер пайыздық мөлшер­лемені субсидиялауға қаражат түсуін күтпестен жеңілдікті несие ала­ды.

Осы жылы пайыздық мөл­шер­лемені арзандатудың мұндай тетігі көктемгі егіс жəне күзгі егін жинау жұмыстарын кредиттеу кезінде, одан əрі лизингті қар­жы­лан­дыру кезінде қолда­ныл­ды. Бұл фермерлерді субсидия­лау қажеттілігінсіз ауыл шаруа­шы­лы­ғы техникасын жылдық 5 па­йыз­бен беруге мүмкіндік жаса­ды.

Президент тікелей несиелеу­дің тиімділігін жəне тəжірибені банктерге тарату қажеттілігін атап өтті. Менің ойымша, отан­дық банктер қарыздар бойынша мөл­шерлемені арзандату жүйе­сінде едəуір əлеуетті көріп, осы жұ­мыс­­қа атсалысады, бұл АӨК үшін қаржылық мүмкіндіктерді кеңей­теді. Уақыт өте келе ком­ме­рция­лық банктерді АӨК-ті кредит­теу­ге тарту тікелей субси­диялаудан қолжетімді кредит­теу­ге көшуге мүмкіндік береді. Қаражат тапшылығы жағдайын­да оларды пайдалану тиімділігі мəселесі ерекше өткір болды.

Тыңайтқыш өндірушілерді ті­ке­лей кредиттеу немесе субси­диялау сияқты мемлекеттік қол­даудың жаңа тетіктері субсидия­лар беру кезінде сыбайлас жем­қорлық тəуекелдерін азайтады, бірақ ашықтық үшін сенімді ста­тистика қажет. Өкінішке қарай, агроөнеркəсіптік кешенде ұзақ уақыт бойы қосып тіркеу тəжіри­бесі болды және саладағы нақты көріністің бұрмалануына əкелді. Бұл өзекті мəселе туралы мен Мем­лекет басшысына 2023 жыл­дың соңында баяндадым, ал оның тапсырмасынан кейін жоқ мал мен өнімді есептен шығару жөніндегі комиссия жұмысы бас­талды. Комиссия жұмысының нə­тижесінде 2 млн. бас іріқара, 3 млн. бас ұсақ мал, 3 млн. тонна сүт жəне т.б. есептен шығарыл­ды. Бұл ретте тіркелген мал басы үй шаруашылықтары секторына не­месе басқа жеке шаруа қожа­лықтарына тиесілі. Шаруашы­лықтардың бұл санаты статис­тика бойынша дербес есеп бер­мейді, бұл деректерді қалыптас­тырудың есептік əдісімен бірге статистиканы бұрмалауға мүм­кіндік береді.

Жеке кəсіпкерлер ауыл ша­руа­шы­лығы кооперативтеріне бірігу кезінде мемлекеттік қолдау ала алады, олар өнімді сатқаны үшін, асыл тұқымды мал үшін суб­сидияланады. Осыған байла­нысты министрліктер теріс пай­далану фактілерін болдырмау мақсатында мемлекеттік қолдау алу, өнімді есепке алу жəне қадағалау үдерістерін цифрландыруды дамытады.

Жолдаудың тағы бір маңыз­ды тезисі – жерді ұтымды пайда­лану. Жерді алып қою жөніндегі комиссия жергілікті атқарушы органдардың конкурстар өткіз­бестен ауыл шаруашылығы жер­лерін беру туралы екі мыңнан астам заңсыз шешімдерін анық­тады. АШМ заңсыз берілген жер­лерді мемлекетке қайтару тура­лы үнемі айтып келеді. Мемле­кет басшысы егер жер заң бұзу­шы­лықпен алынып, пайдала­нылмаса, онда бұл жер мемле­кетке қай­тарылуға тиіс екенін атап өтті. Бірақ егер жер пайдаланушы адал жұмыс істесе, инвестиция салса, онда өнді­рісті бұзуға болмайды.

Сонымен қатар Жолдауда ауылды жайластыру жəне ауыл тұрғындарын жұмыспен қамту мəселесі көтерілді. “Мемлекет алдында азаматтардың, əсіресе ауылда заңды жұмыспен қамты­луын ынталандыру міндеті тұр”, – деді Президент. Ауыл шаруашылығында мал шаруашылы­ғын дамыту арқылы тұрақты жұ­мыспен қамту мүмкіндігін көріп отырмыз. Өсімдік шаруашылы­ғындағы бизнес маусымдық си­патқа ие, сондықтан олар жыл бойы толық жұмыспен қам­тыл­маған. Мал шаруашылығында, керісінше, үдеріс жыл бойына со­зылады, бұл халықтың табы­сын арттырып қана қоймай, агро­биз­несті əртараптандыруға мүмкін­дік береді. Ауыл шаруашылы­ғында əлеуметтік жауапты биз­нес бар. Жақында ғана ауылдар­ды дамытудың табысты тəжі­ри­бесі Қызылорда облысындағы республикалық семинар-ке­ңесте талқыланып, өз үлестерін қос­қан бірқатар фермер марапат­талды. Міндет – мұндай тəжіри­бені насихаттау жəне кеңейту.

Мемлекет басшысы сондай-ақ “Ауыл аманаты” жобасын жа­ңа құралдармен күшейтуді тап­сырды, бұл жерде сөз “тауарлық несие” ту­ралы болып отыр, сон­дай-ақ ауыл тұрғындары өндірген өнімді қайта өңдеу жəне өт­кізу ин­фрақұрылымын құру жө­нінде шаралар қабылдауды мін­деттеді. АШМ-ның қайта өңдеуді дамытудың кешенді жоспарына кейіннен қайта өңдеу үшін ауыл шаруашылығы өнімдерінің пар­тияларын шоғырландыра ала­тын дайындау пункттерін дамы­ту енгізілді. Шағын фермерлер шикізат көлемін жəне өңдеу зауыттарының жүктемесін арт­тыра алады.

Сондай-ақ маңызды тезис – су ресурстары. “Біз фермерлер­дің қажеттіліктері үшін тасқын суларды жинап, су қорын құруды үйренуіміз керек. Гидрологиялық бекеттерді жөндеу жəне жаң­ғырту, суды жан-жақты үнемдеу бойынша жұмысты ұйымдасты­ру қажет. Бұл бірінші кезекте ауыл шаруашылығына қатысты, онда су үнемдеу технология­ларын кеңінен қолдану қажет”, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Бұл өте маңызды, өйткені кли­маттың өзгеруі жағдайында ауыл шаруашылығы тұрақты тех­ноло­гияға келіп, өзінің тиімділігін көр­сетуі керек. Ол үшін су үнем­деу технологияларын енгізуге ар­нал­ған шығындарды субсидия­лау нор­мативі 50-ден 80 пайызға де­йін ұлғайтылды. Сондай-ақ біз су­ды үнемдейтіндер үшін тиімді сараланған тарифті енгіздік. 2024 жылдың 8 айында су үнем­деу технологиялары 71,7 мың гек­тар­ға енгізілді, біз оның қар­қы­нын сақ­тап, күшейтеміз деп үміттенеміз.

Бұдан бөлек, АШМ өз өндіріс­терін оқшаулау жəне отандық фермерлерге қажет жабдықтар­дың құнын арзандату мақса­тында елге тиісті жабдық өндіру­шілерді тартатын болады.

Айдарбек САПАРОВ,

Ауыл шаруашылығы министрі.