АУЫЛ МЕДИЦИНАСЫ АЛҒА БАСПАЙ ТҰР

Медицина бір орында тұрған жоқ,  жыл сайын дамып келеді.  Қолданысқа заманауи технологиялар, озық тәжірибелер енгізіліп, емдеу ісі алға басуда. Әлемдік тәжірибедегі медициналық құрал-жабдықтар да сатылып алынуда. Бұл бағытта біздің облыста да ілгерілеушілік бар.  Десе де медицина саласын әлі де жетілдіру қажет. Әсіресе, ауылдардағы денсаулық сақтау ұйымдарының әлеуетін арттыру кезек күттірмейтін мәселе.

Қазақстан Президенті Қа­сым-Жомарт Тоқаев биылғы Жолдауының үшінші бағдарын­да ел болашағына арналған стра­тегиялық инвестиция мәсе­лесін қозғады. “Еліміздің басты құндылығы – адам. Бұл – айқын нәр­се. Сондықтан, ұлттық бай­лықты тең бөлу және баршаға бірдей мүмкіндік беру – рефор­ма­ның басты мақсаты. Ұлт сау­лығы жақсы болса ғана, қоғам орнықты дамиды”, – дей келе Пре­зидентіміз денсаулық сақ­тау саласында біраз реформа жүр­гізілгенімен, оның жағдайы әлі де мәз емес екенін жеткізді. Мем­лекет басшысы аталмыш сала­ға қаржының жеткілікті бөлінбеуі қалыпты жағдайға айналғанын, соның кесірінен, медициналық қызмет толық көлемде көрсетіл­мей отырға­нын баса айтты. Бү­гін­гідей жаһандық даму кезе­ңінде ауыл тұрғындарының сапалы әрі қол­жетімді медици­налық көмекпен толық қам­тамасыз етілмеуі алаңдатады. Келесі жылдан бастап ауыл тұр­ғындарының сұранысын қана­ғаттандыруға ар­налған ұлттық жобаның жүзе­ге асырылатыны көңілге демеу.

Қазіргі таңда еліміздегі 650 елді мекенде емдеу мекемесі жоқ. Алдағы екі жылда бұл ауылдарда медициналық және фельдшерлік-акушерлік бөлім­шелер салынып, қажетті құрал-жабдықпен толық қамтамасыз етіліп, бір миллионнан астам адамның алғашқы медици­на­лық-санитарлық көмек алуына мүмкіндік жасалмақ. Ұлттық жо­ба негізінде 32 аудандық ауру­хана заманға сай жаңарып, ау­данаралық көпбейінді мекемеге айналмақ, онда инсульттен емдеу орталықтары, хирургия, жан­сақтау және оңалту бөлім­дерін ашу жоспарлануда. Емдеу ме­ке­месі жоқ елді мекендер біздің облыста да бар.

Облыстық статистика департа­ментінің мәліметі бойынша, 2024 жылдың тамыз айындағы дерекке сәйкес өңір тұрғын­дарының саны – 527,741 мың адам. Қалада – 222, ауылда – 269 мыңнан астам адам тұрып жа­тыр. Ауыл халқының үлесі ба­сым болса да елді мекен тұрғын­дарының әлеуметтік-экономикалық жағдайы қаламен са­лыстыруға келмейді. Жол, ауыз­су, жарық мәселесі өз алдына ауылдықтар сапалы меди­ци­налық көмекке тиісті деңгейде қол жетізе алмауда.

– Мен облыс орталығынан шалғайда орналасқан Уәлиха­нов ауданында тұрамын. Басым ауырып, балтырым сыздаған кей кездері Көкшетаудағы ақы­лы медициналық мекемелердің қызметіне жүгінемін. Аудандық ауруханада кейбір қымбат тұ­ратын диагностикалық зерт­теу­лер жүргізілмейді. Петропавлға қатынай алмаймыз. “Шын жы­ласа, соқыр көзден жас шығар” демекші, шыбын жан шүберекке түйілсе, адам не істемейді? Егер біздің ауданымызда сапалы медициналық көмек қол­жетімді болса, ел-жерді аралау­дың не қажеті бар?, – дейді Уәлиханов ауданының тұрғыны Азамат Омаров. Өкінішке қарай бүгінде өңірдегі әр ауданда бұл мәселе өзекті.

Елді мекендердегі медици­налық көмектің сапасына ескір­ген материалдық-техникалық база, медициналық қызметкерлердің жетіспеушілігі, қажетті құрал-жабдықпен қамтамасыз етілмеу, дәрі-дәрмек тапшы­лығы мен басқа да қордаланған мәселелер әсер етеді. Ауыл тұрғындарының арасында қан айналым жүйесі, қатерлі ісік сынды ауруларды дер кезінде анықтауда медициналық көмек қолжетімді болуы тиіс. Ал елді мекендерде динамикалық ба­қылау сапасының төмендігі, консультациялық-диагностика­лық қызметтердің қолжетім­сіз­дігі байқалады. Тағы бір айтып өтерлігі, қала тұрғын­дарына қарағанда ауылдағы со­зылмалы аурулары бар науқас­тарды қым­бат дәрі-дәрмектермен қамта­ма­сыз ету көрсеткіші төмен. Өйткені кейбір ауылда дәріхана пункті жоқ. Дәріхана былай тұрсын, кейбір медици­налық ны­сандар жалға алынған, екін­шілері бейім­делген ғимарат­тарда орналас­қан. Мысалы, Айыртау ауда­нын­дағы Құмтөк­кен ауылын­дағы медициналық пункт дүкен­нің бір бөлігінде ор­наласса, Қа­рақамыс ауылының тұрғындары дәрігерлік бекеттің не екенін де білмейді. Жамбыл ауданын­да­ғы Айтуар ауылында да дәл осы көрініс. Сондықтан шалғай ауыл тұрғындарын са­па­лы көмекпен қамтамасыз ету үшін жылжымалы медициналық емханалар жұмыс істесе жақсы болар еді. “Саламатты Қа­зақ­стан” медициналық пойызы өңір­ге жылына бірнеше мәрте келгенімен, бұл ауыл тұрғын­да­рының мәселесін толық ше­ше алмайды.

– Ақжар ауданындағы бар­лық ауылда медициналық қо­сын бар. Онда дәріханалар да ұйымдастырылған. Сонымен қатар әр апта сайын дәрігерлер бригадасы ауылдарды аралап, тұрғындарды қабылдайды. Түр­лі скринингтер мен диспансерлік есеп жүргізеді. Бригада құ­рамында терапевт, педиатр, акушер-гинеколог, зертханашы, рентген-лаборант пен ультрадыбыстық зерттеу жүргізетін өзге де медициналық қызмет­керлер бар. Жылжымалы медициналық кешен рентген, УДЗ, тал­дау жүргізуге арналған ап­параттармен қамтылған. Ар­найы кесте бойынша ауыл тұр­ғындары жылжымалы флюоро­графия кешені арқылы тексеру­ден өтеді, – дей келе Ақжар ау­дандық ауруханасының бас дә­рігері Шолпан Сәбитова өзге де диагностикалық зерттеулер қажет болса, адамдар аудан, об­лыс орталығындағы медицина­лық ұйымдардың көмегіне жү­гіне алатынын жеткізді.

Ресми деректерде елімізде медицина саласына 2023-2025 жылдарға шамамен 2 триллион 646 миллиард теңге қаражат көзделгені айтылды. Бұл аз қаржы емес. Алайда облыстық денс­аулық сақтау басқарма­сы­ның ресми сайтында көрсетіл­гендей, біздің өңірде медици­налық инфрақұрылым 77,46 пайызға тозғанын ескерсек, жыр­тығымыз бірер жылда жамала қоймасы анық.

Өңірдегі медициналық ұйым­дар санына қатысты об­лыстық денсаулық сақтау бас­қар­масына сұрау салған бола­тынбыз. Аталмыш басқарма өкілдері жолдаған ресми хатта өңірдегі 29 медициналық ұйымның 13-і ауылдық жерлерде ор­наласқаны көрсетілген. Алайда, жауапты мамандар ауылдар­дағы медициналық және фельд­шерлік – амбулаториялық пункт­терді санатқа қосуды ұмы­тып кеткен сыңайлы. Осыдан-ақ ауыл медицинасына көзқарас қандай екенін шамалай беріңіз. Десе де елімізде ауылда ме­дициналық көмектің сапасын жақ­сарту үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мақұл­даған “адамға немесе пациент­ке бағдарланған тәсіл” меди­циналық-санитарлық алғашқы көмектің озық тәжірибелерінің жобалары енгізіліп жатқанын жоққа шығара алмаймыз. Мы­салы, науқастарды қолдау қыз­меті, ақпараттандырылған қо­ғам­дық мониторинг және ха­лыққа кері байланыс механизмі, инфекциялық емес ауруларды ерте анықтау, ауруларды басқа­ру бағдарламалары, дұрыс та­мақтануды, өмір салтын үйрету, әмбебап прогрессивті патронаж үлгісі, отбасын жоспарлау, ер адамдардың денсаулығын жақ­сарту, баланы дамыту орталық­тары іске қосылуда.

2022 жылы ауыл тұрғындарының денсаулық жағдайын жақсартуға арналған “Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту” жобасы әзірленді. Соның не­гізінде алғашқы медициналық-санитарлық көмек нысандарын салу мен қайта жөндеу, барлық елді мекендерді медициналық инфрақұрылыммен қамта­ма­сыз ету, профилактикалық қа­рап-тексерулердің, скрингтер­дің қолжетімділігі мен сапасын арттыру, сондай-ақ ауруларды ерте анықтау және науқасқа қашықтан қызмет көрсету, са­уықтыру, қалпына келтіру және медициналық оңалту, үйде қа­рап тексеруге бағдарланған жаңа тәсілдерді енгізу қарасты­рылған. Аталмыш жоба аясын­да Лобаново, Якорь, Прибреж­ное, Қарақоға, Возвышенка, Тахтаброд ауылдарында дәрі­герлік амбулатория мен При­вольноеде фельдшерлік-акушерлік қосын, Кладбинкада меди­циналық пункт салынды. Үс­тіміздегі жылы 38 нысанның құ­рылысы жүргізілуде. Биыл өңір­дегі 14 денсаулық сақтау ныса­нына күрделі жөндеу жүргізуге 1,5 миллиард теңге бөлінгенін де айта кету қажет. Басқарма өкілдері бүгінде 7 жоба бойынша жұмыс аяқталғанын жеткізді.

Ауылдағы денсаулық сақтау саласының деңгейі қаламен са­лыстырғанда әлдеқайда артта қалып отырғаны баршаға мәлім. Кейбір ауылда медициналық қызмет көрсету сапасы сын көтермейді. “Кадр бәрін ше­шеді” дегендей, саланың сапа­лы дамуы кәсіби мамандарға бай­ланысты. Бұл орайда кадр тап­шылығын да жоққа шығара ал­маймыз. Өңірге білікті мамандарды тарту бойынша Алматы, Шымкент, Ақтөбе, Астана Қа­рағанды, Семей қалаларын­дағы медициналық жоғары оқу орындарында кезде­сулер өткі­зілген. Соның нәтиже­сінде биыл 24 жас маман Қы­зылжарға ат басын бұрып, жұмысқа ор­наласқан. Қазір об­лыста 144 дәрігер жетіспейді. Соның ішін­де ауылға 73 маман қажет. Өзге өңірлермен салыс­тырғанда біз­дің облысқа жұмыс істеуге келе­тін мамандарға берілетін көтер­меақы мөлшері әлдеқайда жо­ға­ры екенін тілге тиек еткен жөн. Кадр тапшылы­ғы мәселесенің таяу арада шешіле қоймайты­нын басқарма мамандары да бажайлап отыр. Ал ауыл адамдарын сапалы медициналық көмекпен қамту кезек күттірмей­тін мәселе. Сондықтан ауыл тұр­ғындарына медициналық кө­мектің қолжетімділігін арттыру үшін “Жедел жәрдем”, авиация қызметтерін жоғары деңгейде жетілдіру маңызды.

Цифрлық технологиялар дамыған қазіргі заманда науқастар жоғары мамандан­ды­рыл­ған медициналық көмек алуы үшін ауылдарда телеме­ди­цина жобасын жүзеге асырса нұр үстіне нұр болар еді. Теле­медицина ауылдық жерлердегі дәрігерлерге консультациялық көмек көрсетуге мүмкіндік берер еді. Ол үшін елді мекендерді жоғары жылдамдықты интернетпен қамтамасыз ету талап етіледі.

Бүгінгі таңда барлық жұ­мыскер міндетті медициналық сақтандыру жүйесі қорына жар­на төлеуі тиіс. Алайда ауыл шаруашылығындағы еңбек жағдайларының ерекшелігіне, жұмыстың маусымдылығына байланысты кейбір тұрғындар міндетті медициналық сақтан­ды­ру жүйесінен тыс қалып отырғанын да айтпай кетуге болмайды. Екі қолға бір күрек таба алмай отырған ауылдық­тар­дың дені МӘМС жүйесінен тыс қалып отыр. Бұл мәселе де дер кезінде шешуді қажет етеді.

Ақмарал ҚҰРМАНАЙҚЫЗЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.