ЖЕР ҚОЙНАУЫН МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯЛАР ЗЕРТТЕУІ КЕРЕК

Премьер-министр Олжас Бектеновтің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында геологиялық саланы дамыту мәселесі қаралды. Сондай-ақ ауылдық мектептерді дамыту жайы да күн тәртібіне шықты.

Президенттің 2026 жылдан бастап геологиялық зерттеу ала­ңын 1,5 млн.-нан 2 млн. 200 мың шаршы шақырымға дейін ұлғай­ту жөніндегі тапсыр­масын орын­дау мақсатында Үкімет инвести­циялық ахуалды жақсарту, жер қойнауын пайдала­ну саласындағы заңнаманы жетілдіру және деректерді өңдеу үшін ЖИ технологияларын енгізу мақ­сатын­да жұмыс жүргізіп жатыр.

Қазірдің өзінде жер қой­науы­ның зерттелген аумағы 2 млн. шаршы шақырымға жеткізілді. Шетелдердің геологиялық қызметтерімен халықаралық ынтымақтастық шеңберінде Шығыс Қазақстанда минералдық ре­сурс­тардың болашағы зор кен орындарын бірлесіп іздеу жал­ға­сып отыр. Алынған ақпа­рат Жер қойнауын пайдаланудың бі­рыңғай платформасына жүктеледі. Барлығы “minerals.e-qazyna.kz” 66 мыңнан астам геологиялық есеп орналасқан.

Өнеркәсіп және құрылыс ми­нистрі Қанат Шарлапаев бастапқы геологиялық ақпаратты цифрландыру бойынша жүргізі­ліп жатқан жұмыс туралы баяндады. Бүгінде 2,5 млн. дерек цифрлық форматқа көшірілді. Бұл жұмыс жасанды интеллект технологияларын енгізу арқы­лы күшейтілді. Келесі жылдың со­ңы­на дейін 1,5 млн. деректі цифрландыру жос­парланып отыр. 2026 жылдың соңына дейін барлық жұмыс аяқталуға тиіс.

Көмірсутек шикізаты сала­сында Жақсартылған модельдік келісімшарт тетігі енгізілді. Ол бә­секеге қабілеттілікті арттыруға, күрделі кен орындарына инвестициялар тартуға жағдай жа­сауға бағытталған. Бүгінде жер­де сирек кездесетін металдарға сұраныс жоғары болып отыр. Бұл орайда 12 учаскеде мемле­кет қаржысы есебінен жүргізіліп жатқан іздестіру жұмыстары аяқ­талуға жақын. Әсіресе литийге де­ген сұраныс ерекше. Оны із­дестіру жұмыстары Баянкөл өңі­рінің, Арал-Каспий аумағының маңында жүргізіліп жатыр. Соны­мен қатар биыл шамамен 1 млн. шаршы шақырым аумақ­та пайдалы қатты қазбаларды бар­лау алаңдары ашылды. Бұл “Riotinto”, “Fortescue”, “Arras Mi­nerals” сияқты және басқа да ірі халық­аралық компанияларды тартуға мүмкіндік берді. Бірақ со­ған қарамастан елімізде кен өн­діру деңгейі кеміп барады. Себебі қатты пайдалы қазбалар мен көмірсутек қорын іздестіру жұмысының қарқыны төмен.

Премьер-министр аталған бағыттағы жұмыстарға тың тә­сілдер қажет екенін атап өтті. Қол­да бар минералды-шикізат базасын ұтымды әрі тиімді пайдалану және жаңа кен орында­рын игеру жөніндегі мемлекеттік саясаттың нақты іске асыры­луын әзірлеу мен қамтамасыз ету қажет. Бүгінде өндірілген қаз­балардың сарқылуы мен жоғары қоспалардың болуы байқа­лады. Бұл айтарлықтай қаражат тартуды және өндіру мен тазарту­дың жаңа технологияларын әзірлеу­ді талап етеді. Оған инвестиция тарту­ға нақты шаралар мен жеңілдіктер әзірлеу қа­жет.

Бұған қоса, Мемлекет бас­шысының тапсырмасымен құрыл­ған Ұлттық геологиялық қыз­мет тиісті қолдау мен өкілет­тік­терді, сондай-ақ ғылыми-тех­нологиялық инфрақұрылым­ды алуға тиіс. Бұл бағытта “Самұрық-Қазына” қорымен бірлескен жұмысты үйлестірудің маңызы көрсетілген.

Сондай-ақ заманауи техно­ло­гияларды, оның ішінде жерүс­ті зерттеулеріне қажетті шығын­дарды азайтатын аэрогеофизи­калық түсірілімді пайдалануға назар аударылды. Осыған бай­ла­нысты 30 немесе одан да көп жыл бұрын алынған және қағаз форматында немесе пленка­ларда сақталған геологиялық ақ­паратты цифрландыру қажет. Со­нымен қатар халықара­лық қаржы ұйымдарына серти­фи­катталған зертханалық растама қажет болады.

“Үкімет геологиялық барлау­ды қолдауға, инвестиция тарту­ға қолайлы жағдай жасауға, ынта­ландырудың жаңа тетік­терін әзір­леуге және заңнаманы одан әрі жетілдіруге ерекше назар ау­да­рады. Біз, ең алдымен, же­расты бай­лығымызды мемлекеттік ком­па­нияларға тапсыруымыз керек. Әуелі барлау жүргізіп, оны дамытып, игеріп, содан кейін инвестор тарту қажет. Сон­да ғана оның құны өседі және мемлекет пайда көреді. Осы те­тікті кеңінен қолдану керек”, – деді О.Бектенов.

Сонымен қатар Үкімет оты­рысында ауылдық мектептерді дамыту мәселелері қаралды. Елдегі мектептің 67 пайызы ауыл­дық жерлерде орналасқан. Онда мектеп жасындағы бала­лардың шамамен 40 пайызы бі­лім алады. Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев 2022 жылдан бастап білім сапасын арттыру мақсатында “Ауылдық жерлер­дегі тірек мектептердің әлеуетін дамыту” жобасы жүзеге асыры­лып жатқанын айтты. Қазіргі уақытта 135 білім беру мекеме желісі құрылып, 4665 заманауи жабдықталған кабинет жасалды. 2025 жылы жобаға тағы 56 ұйым қосылып, 1935 кабинет жа­ңартылады.

Премьер-министр ауылдық жердегі мектептерді дамыту мем­лекеттік саясаттың негізгі ба­сым­дығының бірі екенін атап өтті. Мектептердің жағдайы ауылдың тағдыры мен халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етеді.

“Мемлекет басшысы ауыл мек­тебін дамытуға ерекше көңіл бөліп отыр. Ауылдық аумақтар­ды дамыту тұжырымдамасын іске асыру шеңберінде 2027 жыл­ға дейін 180-ге жуық мектеп салу жоспарланған. Биыл “Жай­лы мектеп” ұлттық жобасын қоса алғанда, 42 ауыл мектебі пайдалануға берілді. Кейінгі үш жылда ауыл­дарда 2,5 мыңға жуық мек­теп жаңғыртылды. Оқыту жағ­дай­ларын жақсарту және жай­лы орта құру мақсатында 800-ден аса мектепті қайта жаңарту жүр­гізілуде. Сондай-ақ ауыл мек­тептері үшін 4 мыңнан астам пән кабинеті сатып алынды”, – деді О.Бектенов.

Үкімет басшысы Оқу-ағарту министрлігіне жыл соңына дейін өңірлерге мектептерді қайта жаңартудың бірыңғай талаптарын ұсынуды тапсырды.

Ауылға білікті педагогтарды тарту мақсатында Үкімет тарапынан бірқатар ынталандыру шарасы жүзеге асырылып жа­тыр. Атап айтқанда, лауазым­дық жалақыға 25 пайыз мөлше­рінде қосымша ақы көзделген. “Дип­ломмен – ауылға!” бағдар­лама­сымен келген педагогтарға кө­терме жәрдемақы төленеді, сон­дай-ақ тұрғын үй сатып алуға немесе салуға тиімді несиелер беріледі.

Білім беру саласында жеке сектордың және қоғамдық қор­лардың қатысуымен сәтті іске асырылып жатқан жобаларға ерекше назар аударылды. Мы­салы, “Білім-инновация” қоры Алматы облысының 42 ауылдық мектебінде нақты пәндер бо­йын­ша білім сапасын арттыру жобасын іске асырды. Премьер-министр Ақтөбе облысында ті­рек және шағын жи­нақталған мектептерді жарақ­тан­дыру нәтижелеріне назар аударды – бұл мақсатқа “Қазақстан халқына” қоғамдық қоры 1 млрд. 800 млн. теңге бөлген.

Педагогтардың біліктілігін арт­­тыру және заманауи ресурс­тар­мен жарақтандыру есебі­нен ті­рек мектептердің тәжірибелі мұ­ғалімдері шағын комплектілі мек­тептердің оқушыларына сабақ береді. Нәтижесінде, тірек мектептер шағын мектептердегі бі­лім деңгейін көтергені атап өтіл­­ді. Үкімет басшысы Оқу-ағарту министрлігіне әкімдіктермен бір­лесіп, 2025 жылдың со­ңына дейін өңір әкімдерімен бірге Ақтөбе облысының тәжірибе­сі негізінде кемінде 200 тірек мек­тептер желісін құруды және ша­ғын комплектілі мектептердің әлеуе­тін арттыру бойынша шаралар қабылдауды тапсырды.

Бүгінде үш ауысымда оқы­та­тын мектептердің 57 пайызы ауыл­дық жерде – көпшілігі Ал­маты және Түркістан облыста­рында орналасқан. Апатты жағ­дай­да­ғы мектептердің 76 пайы­зы да ауыл­да. Олар негізінен Ақтөбе, Қы­зылорда, Батыс Қазақ­стан және Түркістан облыста­рында. Үкімет басшысы ауыл мен қала мектептерінің арасын­дағы оқыту сапасының, әсіресе математика, фи­зика және шет тілдері бойынша біліктілігі жоға­ры маман­дардың тапшылығынан туындаған алшақтықты қысқартудың маңы­зы­на назар аударды.

Премьер-министр Оқу-ағарту министрлігіне әкімдермен бірлесіп, ауыл мектебі мұғалім­дерінің біліктілігін арттыру бағы­тында жүйелі шаралар қабыл­дауды тапсырды. Сондай-ақ 2025 жылғы 1 қыркүйекке қарай шалғай өңірлерді ерекше назарға ала отырып, ауыл мектебін жылдамдығы жоғары интернетке қосуды аяқтау қажет. Өңір әкімдеріне әртүрлі үйірмелер мен секциялардың қолжетімді болуын қамтамасыз ету үшін 2025 жылдың қыркүйегіне дейін мектептен тыс ұйымдардың комьюнити-орталықтарын не­ме­­­се филиалдарын ашуды аяқ­тау міндеттелді.

(“Egemen Qazaqstan”,

4 желтоқсан 2024 жыл).