Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты БҰҰ жариялаған деректер жаға ұстатады. Әлемдегі әр үшінші әйел ең жақын адамының қысымына ұшырайды екен. Дүниежүзінде әр минут сайын бір әйел күйеуінің қолынан қайтыс болады. Бұл сандарды айту оңай болғанымен, арғы жағына үңіліп, себебін тауып, сырын ұғу өте қиын. Бойындағы күш-қуатын шаңырақтың шаттығы үшін емес, әлсіз адамға қолын батырып, соққыға жығуға жұмсап жүрген еркектердің кесірінен сан мыңдаған әйелдің денсаулығына зақым келіп, қорғансыздың күйін кешіп жүр. Үлкендердің қабағын бағып, жәутеңдей қарап, жас етіне таяқ тиіп, есеймей жатып өмірдің азабын көрген балалар қаншама?
Соңғы бір жарым жыл ішінде өңірде мың жарым бала мен әйел зорлық-зомбылыққа ұшыраған. Бұдан бөлек, зары қоғамға жетпей, қалыптасқан қасаң түсініктердің кесірінен жабулы күйі қалған жағдайлар көп екеніне күмән жоқ. Осы мәселемен айналысатын мекемелердің басты мақсаты – қоғамда зорлық-зомбылықтың кез-келген түріне деген төзбеушілікті қалыптастыру. Әр адам өзгенің қасіретіне үнсіз қарамауы керек. Үйінде ойран салып, ойына келгенін істейтіндердің әрекетіне заңдық тұрғыдан баға берілгенде ғана олар ойынан қайтып, айылын жияды.
– Зорлық-зомбылыққа қатысты жауапкершілікті арттыру бойынша заңға енгізілген түзетулер оң нәтиже беріп жатыр. Қысымға ұшырап жатқан балалар, қарттар мен әйелдерге көмек беру үшін қоғам болып жұмылуымыз керек. Жыл сайын өңірде тұрмыстық жанжалға байланысты 2 мыңдай әкімшілік заң бұзушылық тіркеледі. Оның 900-і күш қолдануға қатысты. Зорлық-зомбылықтың шын мәніндегі көрсеткіші ресми деректерден әлдеқайда көп екенін білеміз. Көбі көмекке жүгінбей, іштен тынады. Мұндай жағдайларды жасырып қалу қауіпті. Өкінішке қарай, кей аудандар мен облыс орталығында кәмелетке толмаған балаға әкесі, өгей әкесі мен басқа туыстары зорлық көрсетіп келгенін жасырған отбасылар анықталды. Мұндай сұмдық жағдайлар кездейсоқ мәлім болып жатады, – дейді облыс прокурорының орынбасары Александр Трикачев.
Александр Владимировичтің сөзінше, отбасындағы күш көрсетудің алдын алуда да олқылықтар бар. Прокурорлар құқық қорғаушылардың зорлық-зомбылыққа қатысты арыздарды қабылдамай, кінәлінің жазасын жеңілдетуге тырысқанын анықтаған. Ал қылмыстық іс қозғалған күннің өзінде белгіленген мерзімде қаралмай, созылып кететін кездері бар екен. Осылайша онсыз да қысымға ұшыраған жандар өздері бірге тұрып жатқан адамдардың айыпты екенін дәлелдей алмай шарасыз күйге түседі. Тәртіп сақшыларынан қайыр болмаған соң ондай адамдар не өз-өзіне қол жұмсайды, не қорғанудың басқа тәсіліне көшеді. Мысалы, облыс орталығында тұратын бір әйел өз серіктесінің үздіксіз ұрып-соғуына шыдай алмай, ер адамның денсаулығына ауыр зақым келтірген. Шал ақын ауданының тұрғыны бірге тұратын адамынан оқшауланатын орын таппай, тұрақты түрде соққыға жығылып келген. Прокурорлардың араласуымен ол жұмыссыз ретінде есепке тұрып, жаңа өмір бастауға бет бұрған. Басқа аудандарда да прокурорлар әйелдерге құқықтық, заңгерлік, психологиялық, материалдық көмек көрсеткен. Өкініштісі, олар зорлық көрген жағдайда қайда жүгіну керектігінен бейхабар болып шықты.
– Бұған дейін тәртіп сақшылары тек зардап шеккен тарапқа ғана көмек беріп келсе, енді біз құқық бұзушылармен жұмысты да жетілдіруге көштік. Агрессорларды психикалық емдеуге жіберу бойынша жұмыстар атқарылуда. Өкінішке қарай, мұндай мамандар қала мен өңірдің 4 ауданында ғана бар. Қалған аудандардағы денсаулық сақтау ұйымдарында құқық бұзушылармен жұмыс істейтін психологтар болмағандықтан жұмыс ілгері баспай тұр. Тағы бір мәселе – соққыға жығылған жандарды оқшаулауға қатысты. Бұған дейін зардап шеккен әйелдер уақытша тұрақтау орталығына орналастырылатын. Былтыр заңнамаға өзгерістер енгізіліп, мұндай жұмыстармен тек лицензиясы бар ұйымдар ғана айналыса алатын болды. Өңірде осындай жалғыз ғана ұйым бар. Ол – әйелдерді қолдау орталығы. Алайда бұл орталық та келесі жылдан бастап жұмысын тоқтатуы мүмкін. Сондықтан мұндай мекемені мемлекет қамқорлығына алу қажет, – дейді облыстық полиция департаменті бастығының орынбасары Құрманғали Ысмағұлов.
Отбасы институтын нығайтып, тұрмыстық жанжалдың алдын алу үшін өңірдің әр ауданында отбасын қолдау орталықтары ашылған. Алайда құқық қорғаушылар ондағы зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша жұмыс сылбыр екенін айтады. Әйелдер ісі мен отбасы-демографиялық саясат бойынша комиссияның жұмысына да көңілі толмайтындар бар. Александр Трикачев аудандардағы отбасын қолдау орталықтары небәрі 1-2 кабинетке ғана орналасып, тек жұмыс күндері ғана ашық болатынын жеткізді. Орталықтарда азаматтарды қабылдауға жағдай жасалмаған. Кейбірінің зардап шеккендерден қоңырау қабылдайтын сенім телефондары жоқ. Зардап шеккендер үшін уақытша тұратын жер де қарастырылмаған. Ал кей аудандарда отбасын қолдау орталықтарының есігі түске дейін ғана ашық болады екен. Бұл – аталған мәселеге мемлекет тарапынан ерекше назар аударылып отырғанымен, жергілікті жердегілердің салғырттығының көрсеткіші.
Бірге тұратын адамы соққыға жыққан әйелдердің үйде қалуы қауіпті екені белгілі. Мұндайда жәбір көрушіні агрессордан оқшаулау қажет. Өз үйінде жәбір көріп, шаңырағы шайқалған келіншектер барар жер іздеп, көше кезбеуі тиіс. Мәселенің мән-жайы анықталғанша уақытша паналайтын орын болса, әйелдер өз өмірі үшін соншалық алаңдамас еді. Бүгінде мұндай орын тек Қызылжар ауданындағы Бескөл ауылында ғана бар. Мұндағы уақытша тұру орны 2017 жылы әйелдерді қолдау орталығының бастамасымен ашылған. Онда зардап шеккен әйелдер 6 айға дейін тұра алады. Бұл жерге құқық қорғау органдарының бағыттауымен немесе өздігімен келетін келіншектер аз емес. Мектептер мен ауруханалардан да өтініштер түскен кездер болған. Ғимаратта жатын орын, балалар бөлмесі, ойын алаңқайы қарастырылған.
– Біздің орталыққа әйелдермен бірге олардың балалары да келеді. Бескөл ауылындағы мектептердің бірі зәбір көрген ұл-қыздарды құжаттарын рәсімдеуді күтпей-ақ оқытады. Біз 2017-2025 жылдар аралығында 536 зардап шеккен адамға қолдау көрсеттік. Өкінішке қарай, келер жылы жұмыс істейтін қаржымыз жоқ. Мемлекеттік сатып алу келісімінің уақыты аяқталып келеді. Лицензия талаптары да қатаңдатылды. Біздің бұл салада көпжылдық тәжірибеміз бар. Мамандарымыздың дені – тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша елге белгілі сарапшылар. Аталған мәселе өңір басшылығына жеткізілгенде олар қолдау көрсетуге дайын екендерін айтты. Келер жылы мемлекеттің қаржыландыруымен басқа орталық ашуды да жоспарлауда. Сондықтан пана іздеген әйелдер далада қалмайды деп сенеміз, – дейді Қызылжар ауданындағы орталықтың басшысы Алина Орлова.
Әйелдер мен балалардың қауіпсіздігі – тұтас қоғамның жауапкершілігі. Бүгінде желіде тарап жатқан жантүршігерлік оқиғалардың астарында түрлі әлеуметтік мәселелер жатыр. Біреулер ішімдіктің кесірінен, енді біреулер жалақының аздығынан, тағы басқа да мәселелердің итермелеуімен жақынына қол көтеріп жатады. Бұл ретте дәстүрлі құндылықтарымызды нығайтып, аға буын мен жастар арасындағы байланысты бекіте түсудің маңызы зор. Зорлық-зомбылықтың алдын алуға тәртіп сақшылары мен арнайы мамандар ғана емес аға буын өкілдері де белсенді кіріскені жөн. Айдың-күннің аманында бесік тербетіп, бала тәрбиелейтін әйелдердің таяқ жеп, сәбилердің қысым көруі әркімді алаңдататын мәселе болуы керек.
– Заңда тұрмыстық зорлық-зомбылық өз алдына бөлек қылмыс түрі ретінде көрсетілмеген. Қылмыстық кодексте үйдегі қысым туралы бап жоқ. Мұндай құқық бұзушылықтар бұрыннан бар ұрып-соғу, денсаулыққа зиян келтіру баптарының аясында қаралады. Бұл ретте психологиялық, экономикалық зорлық-зомбылық пен жыныстық тиісушілік ескерілмей қалуы мүмкін. Жәбір көргендердің көбі агрессорға тәуелді болады. Сондықтан арыз жазып, көптің табасына қалудан қорқады. Арыз жазған күннің өзінде дәлел таппай қиналады. Зорлық-зомбылыққа көз жұму, көну, үндемей қалу ауылдық жерлерде жиі орын алатыны жасырын емес, – дейді облыстағы бала құқықтары жөніндегі уәкіл Сәуле Сұрағанова.
Диас АЯҒАН,
«Soltüstık Qazaqstan».