БОЙЖЕТКЕННІҢ КӨЗ ЖАСЫ

Ғалия МАЛДЫБАЕВА,

61 жаста.

Аялдама. Кісі қарасы қалың. Ер­сілі-қарсылы жүрген автобустарға жолаушылардың бірі отырып, енді бірі межелеген мекенжайларына түсіп жатыр. Мен сарыла күткен көлік әлі жоқ. Сегіз жылдан бері кездес­пеген сыныптасымның “жарты сағат­тан соң автобуспен жетемін” дегені­не есім шығып, ерте келіп қойдым ба екен? Ұзақ тұрдым. Екі көзім қоғам­дық көліктерден асығыс түсіп жатқан жолаушыларда. Кенет арқа тұсым­нан әлдебіреу қапсыра құшақтай ал­ды. Анар шығар деп жалт бұрылдым. Ол емес. Кескін-келбеті келіскен жас келіншек құдды бір менің туған сіңілімдей екі бетімнен шөлпілдетіп сүйіп те үлгерді.

– Кешіріңіз, сіз мені біреумен шатастырып тұрған сияқтысыз. Кім боласыз? Мен сізді танымай тұрмын, – дедім сұраулы жүзбен.

Ол болса менің бұл сауалда­рыма дәнеңе деп жауап қайтар­ма­ды. Кеуде тұсымды қысып құшақта­ған күйі тұра берді, тұра берді. Бірнеше минут үнсіздіктен кейін:

– Сіз Ғалия Ғалымқызысыз ғой, иә? – деп қарсы сауал қойды.

“Иә” дегендей емеурін танытып, басымды изедім. Оның: “Мен ғой Гүл­нар. Сіздің мені ұмытып кететініңізді әу баста білгенмін. Алайда мен сізді есімнен шығарған емеспін. Балалар ауруханасындағы Гүлнармын ғой. Сіз жетімдер үйіне өтіп кетуден сақ­тап қалған ұлымның жасы бүгінде жиырма бірде. Жақын арада үйле­ніп, бақыт құсын қолына қондырғалы жатыр. Бұйыртса, келінді боламын. Немере сүйетін күн де алыс емес сияқты. Өмірдің осындай шуақты сәт­теріне жеткізгені үшін бірінші Аллаға, сосын өзіңізге қарыздармын”, – дегенінен кейін ғана әлгі келіншектің кім екені, қайда танысқанымыз есіме сап ете түсті.

– Гүлнар екенсің ғой, қарғам, мен сені қалай ұмытайын? Есімде­сің. Түк өзгермепсің. Әлі сол, қос жанарың тостағандай, аққұба жүзді әдемі қал­пыңдасың, – деп ағымнан жа­рылдым. Біз аялдама маңында бір-бірімізді қимай ұзақ тұрдық. Гүл­нар ба­сынан өткерген қиындық­тары, қа­зіргі жағдайы туралы айтты. Бәрінен бұ­рын ұлының ержеткеніне, жоғары оқу орнын тамамдап, өзі жан-жү­ре­гімен қалаған мамандық иесі атан­ғанына дән риза. Біздің әңгіме­міз тұла бойы тұңғышы – Айдынның кіш­кентай кезіндегі тәп-тәтті қылық­тары тақырыбына ауысқанда, жол­дың оң жақ жиегіне сұр түсті көлік тоқтай қалды. “Темір тұлпардың” тіз­гінінде отырған жігіт: “Анашым, кө­лікке тез­детіп отырыңыз, әйтпесе, кешігіп қа­ламыз”, – деп дауыстады.

Гүлнар мені тойға шақыруды ұмыт­қан жоқ. “Екі жастың облыс ор­талығындағы мейрамханалардың бі­рінде өтетін үйлену тойларының қадірлі қонағы болыңыз”, – деп қолыма бір жапырақ шақыру қағазын ұс­татты.

Мынау қуанышы пен қайғысы қатар өрілген өмірде орын алып жа­та­тын оқиғалардың барлығы кездей­соқ емес. “Құдайсыз қурай сынбай­ды” дегендей, ағаштан бір жапы­рақтың үзіліп жерге түсуінің өзі Алланың әмірімен жүргізілетіні ай ту­ғандай ақиқат қой. Бүгінгі кездесу де бекерден-бекер орын алған жоқ. Осыдан жиырма бір жыл бұрынғы оқиға көңіл көкжиегіне қайта ұялаған­дай, ұзақ уақытқа дейін ойымнан шықпай қойды. Шіркін, уақыт, не деген жылдам едің? Ақан серінің Құлагерінен де жүйріксің-ау. Сынап сияқты сырғып өте шығасың. Күні кеше ғана жөргекте шырылдап жат­қан шарана еді. Бүгінде…

…1983 жыл болатын. Мен ол кез­де облыстық балалар ауруханасын­да заңгер-кеңесші болып жұмыс істей­мін. Аптаның алғашқы жұмыс күні басталғанда мені емдеу меке­месінің бас дәрігері кабинетіне ша­қырып алды. Әлденеге алаңдап тұр­ғандай көрінді, көңілі ұйқы-тұйқы, байыз табар емес.

Әдетінше қаламсабын қолына алып, үстелінің оң жақ бұрышын тықылдатты да:

– Ғалия Ғалымқызы, орындыққа жайғасыңыз, сізбен ақылдасатын бір шаруа бар, – деді сөзін жалғап. – Күні кеше ауруханаға он бес күндік сәбиі бар бір келіншек жатқызылды. Об­лыс орталығындағы перзентхана­да босаныпты. Сәбидің арқа тұсына қызыл бөртпелер шығып кеткені болмаса, жалпы денсаулығы жаман емес. Байғұс қыздың Қызылжарға оқу оқимын деп келген беті екен. Ой­нақтап жүріп от басыпты. Аяғы ауыр болып қалған. Нәрестесін ата-ана­сының үйіне апарайын десе ұялады, жігіт Отан алдындағы борышын өтеу үшін әскерге кеткен көрінеді. Сәбиін өз еркімен ауруханаға тастап кеткісі келеді. Ұл бала екен. Жетімдер үйіне өткізу үшін құжаттарын реттеу қажет. Келіншекті сіздің кабинетіңізге жі­берейін. Өзіңіз жақсылап сөйлесер­сіз. Қажет болған жағдайда заңдық тұрғыдан кеңес бергеніңіз жөн.

Таң атпастан осындай жағымсыз жаңалықты естіген мен бас дәрігерге не айтарымды білмей, үстіме біреу суық су құйып жібергендей, қабыр­ғаны жағалай ұстап, жұмыс орныма әрең жеттім… Алдымда қазақтың бой десе бойы бар, шашын бір бұрым етіп өріп алған, көздері дөң­геленген, қарлығаштың қанатындай қиғаш қасты, сұп-сұлу қызы отыр. Есімі – Гүлнар екен.

Ол орта мектепті жақсы бағамен тамамдапты. Ауылдан арман қуып қалаға келген. Мақсаты – жоғары білім алып, ізін өкшелеп келе жатқан бауырларының қанаттануына жәр­дем­десу. Алыстағы ата-анама қол ұшын созсам, тұрмыс-тіршіліктеріне қа­райлассам деген мақсаты тағы бар. Өрімдей қыз университеттің бі­рінші курсында оқып жүріп жасы өзі­мен шамалас, “ит көйлекті” бірнеше ай бұрын тоздырған жігітпен көңіл қосады. Екеуі махаббаттың отына күйіп, буына мас болып жүргенде жігітке әскерден шақырту келеді. Ол кезде тәртіп қатал. “Ата-анамды асырап отырған жалғыз ұл едім”, “студентпін” деген сияқты сылтаулар айтылмайды. Сарбазды туыстары­мен, дос-жарандарымен жақындас­тыратын жалғыз дүние – хат қана. Оның өзі айшылық алыс жерлерге апталап әрең жетеді. Содан не керек, он тоғыз жастағы бозбала Отан алдындағы борышын өтеу үшін Ресей астанасы – Мәскеуге атта­ныпты. Гүлнар болса аяғының ауыр екенін кейін білген. Тоғыз ай бойы құрбы-құрдастарының пәтерлері мен жатақханаларында бұйығы күй­де ғұмыр кешкен ол жүрегін жарып шыққан сәбиін жетімдер үйіне бергісі жоқ. Бірақ анасына оң жақта отырып балалы болғанын айтуға батылы жетпейді, нәрестесін ағайындары мен туыстары түгел шоғырланған ауылға апаруға бата алмайды. Уни­верситетте оқу оқып жүр деген қызы­ның оң жақта отырып нәрестелі болғанын білсе ата-анасының халі не болмақ.

“Кемшіліксіз пенде болмайды ғой. Жаратушымыз ғана мінсіз. Иә, жаңылдым, жаза бастым. Сол үшін өзімді кінәлаумен келемін. Бұл менің өмірімдегі ең үлкен қателік болды. Сәбиімді жетімдер үйіне тапсырсам жағдайым жақсы арнаға бұрылады деп айта алмаймын. Бірақ басқа амалым жоқ. Елге, жұртқа, ағайынға не бетіммен қараймын?” – деп еңірей жылап, етегін жасқа толтырды. Көз алдымда көз жасын көл етіп отырған қазақтың қарапайым қара қызының жағдайына бейжай қарай алмай, бауырыма бастым. Бетін жуған жа­сын орамалмен сүртіп, өзімнің бөтен емес екенімді, оны кінәламайтыным­ды түсіндірдім.

Кез келген ата-ана қызының ба­қытты болғанын, өзге босағаны ар-на­мысымен, абыройымен аттағанын қалайды емес пе? Үлбіреп өсірген қызғалдақтай қыздары тұрмысқа шықпай жатып, дүниеге сәби әкелсе, біз бұл жайтқа кімді кінәлаймыз? “Ауруда шаншу, сөзде қаңқу жаман”. Мұндай сорақылықты естіген ана­ның да, әкенің де күйік пен шерден жүректері шемен болып, қайғы жұт­пай ма? Үлбіреген аппақ арман – ая­нышқа, тас қабырға – тастай қатты таянышқа айналмай ма? Сол үшін де халқымыз қызды қырық үйден тый­ған. Өссе елдің көркіне айналатын бой­жеткенін жалғыз-жаяу жүргіз­беген, біреудің үйіне қондырмаған. Болар іс болды, бояуы сіңді. Өткен күндердің дөңгелегі кері бұрылмай­ды. Өкси берудің, өкіне берудің қа­жеті жоқ. Менің бұл ішкі ойымды тү­сінді ме, Гүлнар одан сайын ашыла, тіпті маған жақындай түсті. Әңгіме арасында:

– Әлгі жігітті шынымен жақсы кө­ресің бе? – деп сұрадым. Ол басын изеді.

Іле:

– Ғалия тәте, арамызда сезім болмаса осындай жағдай орын алар ма еді? Оның да маған деген көңілінің таза екеніне иланамын. Біз екеуміз де шалыс бастық, – деп жал­ғады әңгімесін.

“Адам – сөйлескенше” деген тәмсіл бар ғой. Гүлнардың сыртқы бейнесіне қарап, ішкі жан дүниесіне үңіліп, оны жеңілтек, болашағын ойламайтын қызға ұқсата алмадым. Сөзі де орнықты. Сыпайылығы да ұнады. Болған іске қатты өкінетінін жанарынан аққан ыстық тамшылар арқылы байқатып қояды. Жанын же­гідей жеген арудың жүрегін жара­лағым келмей:

– Саған қояр соңғы сауалым бар. Айналайын, Гүлнаржан. Сәбиіңді жетімдер үйіне өткізуге келісесің бе? – дедім. Ол жұлып алғандай қатқыл үнмен: “Жоқ”, – деді. “Ешкімге бергім келмейді. Ешқайда өткізгім келмей­ді. Жетімдер үйіне жіберсем бейкүнә баламның алдағы тағдыры не бол­мақ? Бірақ… бірақ…”, – дей берді. Дәл сол сәтте бізде екі таңдау болды: бірі әскерге кеткен әкеге сәбилі болға­нын жеткізу болса, екіншісі – нәрес­тені балалар үйіне өткізу үшін құжат­тарын әзірлеу. Өмір есігін ашпай жатып сынаққа тап болғалы тұрған шақалақтың көз жасына қалудан қо­рықтым.

Ол уақыт – діңгегі ешқашан құ­ламайтындай болып көрінген кеңес одағының гүрілдеп тұрған шағы. Қа­зақтың жігіттері Отан алдындағы борышын өтеу үшін он бес мемле­кет­тің кез келген бұрышына жібері­леді. Гүлнар жігітінің Мәскеуге аттан­ғанын білсе де, нақты қандай бө­лімде екенінен хабарсыз болып шықты. Хат алыспаған.

Келесі күні әскери комисса­риат­қа, бөлімдер мен өзге де мекеме­лерге сұрау салып, әлгі жігіттің қайда жүргенін біліп алдым. Ол әскери борышын өтеп жүрген бөлімнің бас­тығына облыстық балалар ауруха­насы бас дәрігерінің атынан хат жаз­дық. Бір жапырақ қағазға оқиғаның жай-жапсарын сыйғызуға тырыстық. Арада жеті күн уақыт өткеннен кейін “Руслан Алданазаров (есімі өзгертіл­ді) туған жеріне он күндік демалысқа жіберіледі”, – деген жауап келді. Ол пойыздан түсе салысымен, ешқайда ат басын бұрмастан ауруханада ем-дом алып жатқан Гүлнар мен сәбиіне қарай бет алыпты. Көркіне көз тоятын жігіт. Менің кабинетімде отыр екен. Екеуі кездесті, ұзақ әңгімелесті. Жігіттің сәбиін алғаш көргендегі сезімін тілмен жеткізіп айту қиын. Үшеуміз де жылап жібердік. Ақын Исраил Сапарбай бір өлеңінде:

“Жайымды айтсам жасырмай,

Жағдайым менің осындай.

Жаным-ау менің мөлт еткен,

Бір тамшы көздің жасындай.

Пейіл де бермей, бездірмей,

Көлденең жанды көзге ілмей.

Өзгеше күйді мендегі,

Көзімнен жаным, сездің ғой.

Ләззатың болса шекердей,

Қайғың да маған жетердей.

Күрсінген сайын жүрегім,

Кеудемнен шығып кетердей”, – деп жырлапты ғой. Бір-бірлерін жа­нарларына қарап түсініскен екі жасқа қарап отырып, ішімнен “бақытты болыңдаршы, балапандарым!” деп тілей бердім.

Екі күннен соң Руслан Гүлнар мен нәрестесін ауруханадан шыға­рып алды. Маған бір бума гүл әке­ліпті. Бүгіннен қалмай Алланың ал­дында некесін қидыратындарын, ата-анасы құдалықтың жай-жапса­рын ақылдасып жатқанын айтты.

…Терең ойдың тұңғиығына ба­тып кетіппін. Анадайдан “Ғалия, Ға­лия” деп айқайлаған Анардың авто­бустан түскенін аңғармай қалдым…

Дайындаған

Нұргүл ОҚАШЕВА,

“Soltüstık Qazaqstan”.