ЖАТ АҒЫМ ЖАРҒА ЖЫҒАДЫ

Асыл дініміздің негізі қасиетті Құ­ран мен ардақты Пайғамбарымыз­дың (оған Алланың салауаты мен сә­лемі болсын) сүннеті екендігі мәлім. Алайда Пайғамбарымыз дүние сал­ғаннан кейін қасиетті Құран аяттары мен Алла елшісінің хадистерін бұр­малап түсіндіруші түрлі топтар пай­да болды. Насихат сұраған сахабасына Пайғамбарымыз:

“Ұлық Алла Тағаладан қорқыңдар. Расында, араларыңдағы ұзақ өмір сүргендер, көп ұрыс-керіске (фит­наға) тап болады, сондықтан сен­дерге еш ауытқымай менің және дұрыс жолмен жүрген діндар хали­фалардың сүннетін ұстану керек болады”, – деп айтқан (имам Тирмизи).

Бұл хадисте Алла елшісі өзінен кейін дінді бұрмалаушы түрлі топ­тардың болатындығын айтып, тақуа­лықты ұстанудың, басшыға бағыну, әһли сүннет уәл-жамағат жолымен жүрудің маңызды екенін нұсқай­ды. Өкініштісі сол, қазіргі уақытта мұ­сылмандарды тура жолдан тайды­руды көздеген жат ағымдар аз емес. Тек олардың атаулары мен қызмет жасау тәсілдері өзгерген демесек, негізгі ұстанымдары арамдықты на­сихаттау болып қалуда. Жат ағымнан сақтанудың бірнеше жолы бар. Олардың алғашқысы Әһли сүннет жолында берік болу.

“Әһлу сунна уәл-жамағат” жолын ұстанушы деп – Мұхаммед Пайғам­бардың сүннетін ұстанатын мұсыл­манды айтамыз. Әһли сүннет уәл-жамағаттың ақидадағы имамы екеу. Ол имам Матуриди және имам Әшғари (Алла оларды рахымына бөлесін). Орта Азия мұсылмандары, соның ішінде қазақ халқы ғасырлар бойы имам Матуриди ақидасын ұстанып келді. Ислам әлеміндегі ақида мәселесінде талас күшейген заман­да имам Матуриди мұсылмандар арасына жік салғалы тұрған теріс ағымдарға қарсы өзінің ұшқыр білімділігімен, аят, хадистерден алынған дәлелдерге сүйеніп, өте маңызды мәселелерді дұрыс шеше білген. Ғалым мұсылмандарды теріс пиғылды ағымдар жетегінен қорғады. Осы­лайша ислам ақидасын бір жүйеге түсіргені үшін имам Матуриди “Муса­хихул ақидатил муслимин” (“Мұсылмандардың ақидаларын түзетуші”) және “Ағламул һуда” (“Тура жолды білуші”) деген атаққа ие болды.

Бүгінде қоғамда Матуриди мен Әшғари мектебін ұстану дұрыс емес деп, оны адасушылық санайтын топ­тар пайда болды. Әлемдегі тоқсан пайыз сунниттердің 87 пайызы Матуриди және Әшғари ақида­сын ұстанады.

Баршамыз мақтаныш тұтатын кешегі өткен Қауам аддин әл-Итқани әл-Фараби әт-Түркістани (1286-1357), Һибатулла әт-Тарази, Хусам аддин әс-Сығанақи және басқа да Сығанақ пен Кердер ғалымдары, Та­раз бен Отырар ғұламалары, берісі Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп бәрі де фиқһта Ханафи мәзһабын, ақидада (сенімде) Матуриди мектебін ұстанған. Сондықтан о бастан сунниттік екеніміз, іс-амалда Ханафи мәзһабы мен сенімде Матуриди жо­лын таңдауымыз ұлт ретінде ұйы­сып, мемлекет ретінде дамуымызға тың серпін берген. Ендеше, бүгінгі күні ұсақ-түйекті таласқа айналдырмай, дінде де ата-бабамыз салып кеткен сара жолды ұстануымыз аса маңызды.

Жат ағымның жетегінде кетпеудің екінші жолы – Мәзһаб ұстану. Теріс ағым өкілдері көбіне “Мәзһаб ұстанудың қажеті жоқ”, “Пайғамбар мен сахабалардың кезінде мәзһаб мүлдем болмаған”, “Мәзһаб имам­да­рының өзі “егер сахих хадис көр­сеңдер менің сөзімді тастаңдар” деп айтқан” деген сынды сөздерді келтіріп, қарапайым адамдар арасында күмән салады.

Олардың ойынша, әрбір адам ешбір ғалымның айтқанына сүйен­бей, Құраннан, хадистерден үкімдерді тікелей алып, амалға асыра беруі қажет. Теріс ағым өкілдері осы сияқты кертартпа ойларын алға тартып, енді дін жолына түсіп, Ал­ланың әмірлерін орындауға бет бұр­ған мұсылмандардың жүректеріне сызат салуда. Олар мәзһабпен үкім ететіндерді діннен бөлек ағым сияқ­ты көрсеткісі келіп: “Сен Құран мен сүннетті, әлде Әбу Ханифаның жо­лын ұстанасың ба?” – деген сұрақ­тарды жиі қояды.

Жалпы “мәзһаб” сөзі – жүретін жол, бағыт деген ұғымды білдіреді. Шариғи тұрғыда мәзһаб деп арнайы тәсілдер, ережелер арқылы Құран мен сүннеттен алынған үкімдер мен көзқарастар жиынтығын айтамыз. Де­мек Ханафи, Малики, Шафиғи және Ханбали мәзһабы дегенде жеке адамдардың пікірі емес, көп­теген ғалымдардан құралған үлкен мектептің бағыты меңзеледі. Әрине, мәзһаб ардақты Пайғамбарымыз­дың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) дәуірінде болмады. Сахабалар Алла елшісінің көзі тірісінде басқадан пәтуа сұра­майтын еді. Ол кезде ижтиһад жасауға тек ардақты Пайғамбарымыз ғана құқылы болатын. Ал Алла ел­шісі (оған Алланың салауаты мен сәл­емі болсын) бақилық болғанда саха­балардың барлығы емес, тек белгілі бір бөлігі ғана пәтуа бере алатын еді.

Құран мен хадистерден алдыңғы буындарға ұқсап, үкім шығара білу үшін белгілі бір қалыптар қажет. Ол қалыптар ғұламалардың үкім шығаруда қолданған өміршең тәсілдері мен ережелері яғни мәзһаб болып саналады.

Діни тұрғыдан сауатты болу да жат ағым етегінде кетпеуіміздің бір­ден-бір нышаны.

Жат діни ағым иелері көбіне діни сауаты аз адамдарды өз қатарына тартуға тырысады. Өйткені білімсіз адамның аңғал, көнгіш, сенгіш, елік­тегіш келетінін жақсы біледі. Дiни сауатты болу үшiн белгiлi бiр дiни оқу орнын бiтiру міндет емес. Ол үшін асыл дініміздің негіздерін үйрену, мәзһабымызды тану, ата-бабамыздың ұстанған дәстүрлі ислам жолымен жүру, адасқан топтардың айыр­машылығын білуіміз жат ағым жете­гінде кетпеуіміз үшін жеткілікті болмақ.

Діни білімді сенімді көздерден алу керек. Алла Тағала қасиетті Құ­ранның “Нахыл” сүресінің 43-аятында: “Егер білмесеңдер, білім иелері­нен сұраңдар”, – деп білмеген мағлұ­матты білетін, білім иесінен сұрауды әмір еткен. Діни білімді интернет желі­сіндегі шекараның ар жағында отырған беймәлім ұстаздардан, белгісіз сайттардан үйренуге болмайды. Қазіргі таңда Қазақстан мұсылман­дары діни басқармасына қарасты барлық мешіттердің жанында ар­найы сауат ашу орталықтары бар. Со­нымен қатар интернет желісінде діни мағлұмат алам деушілерге “www.muftyat.kz” сайты қызмет көрсетуде. Телефон арқылы сұрақ қой­ғысы келгендер үшін тәулігіне 24 сағат, аптасына 7 күн үзіліссіз жұмыс іс­тейтін діни ақпарат беру орталығына (“Call” орталық нөмірі 8-707-233-30-30) хабарласуға болады.

Ата-аналардың балалардың ұялы телефоннан қандай ақпарат кө­ріп жүргендігіне ерекше назар ауда­ру қажет. Бұл жерде айта кететін жайт, кей ата-аналар дінге қызығушы­лық білдірген балаларын “ағымға кіріп кетеді” деген қорқынышпен мүл­дем мешітке барудан тыйып тастай­ды. Асылында, қазіргі заманда бұл қате әрекет болып есептеледі. Өйт­кені, мешіттегі сабақтар мен уағыздардан қалыс қалған бала діни бі­лімді ғаламтор арқылы алуды көз­дейді. Ең оңтайлы әдісі – дінге қызық­қан баланың шариғи білім алуын мешіт имамына тапсырып, қадаға­лап отыру.

Жат ағым өкілдері көп жағдайда мұсылманның бірлігіне сызат түсіріп, оларды бөлуге, бір-біріне деген дұшпандық сезімін оятуға тырыса­ды. Алла Тағала қасиетті Құранның “Ағраф” сүресінің 56-аятында:

“Жер беті дұрысталғаннан кейін бүлікшілік жасамаңдар”, – деп айт­қан. Бұл – бүгінгі қоғамда дәстүрлі құндылықтарды жоққа шығарып, халқымыздың сүттей ұйыған береке­сін бұзғысы келетін жат пиғылды адамдарға қатысты ескерту. Ұлт ұстазы атанған Ахмет Байтұрсынов: “Білімді болуға оқу керек. Бай болуға кәсіп керек. Күшті болуға бірлік керек. Осы керектердің жолында жұмыс істеу керек”, – деген.

Хәкім Абай атамыздың: “Біріңді қазақ бірің дос, көрмесең істің бәрі бос” деп айтқанындай, тура жолда берік болып, бірлігіміз бен бауырмал­дығымызды сақтап, жат ағымның алдауы мен арбауынан сақтанайық.

Хамзат ӘДІЛБЕКОВ,

“Қызылжар” орталық мешітінің бас имамы.