Soltüstık Казахстан
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жыл сайынғы халыққа Жолдауын Парламент сессиясының ашылуында жариялайды. Сол жерде алдағы орта мерзімдік жұмыстың бағыт-бағдары айқындалады. Нақты тапсырмалар беріледі, жаңа міндеттер жүктеледі. Парламент, Үкімет және басқа да құзырлы органдар тың қарқынмен іске кіріседі. Президент биыл да сол дәстүрден жаңылған жоқ. Жылдың басты құжаты – «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында халық көп үміт артқан көктемдегі сайлаудан кейін Парламенттегі тың өзгерістерге тоқталды. Саяси партиялардың қатары көбейді, депутаттар құрамы айтарлықтай өзгерді. Жұмысқа белсене кіріскен халық қалаулылары көптеген заң жобасына бастамашылық етіп, өзекті мәселелерді батыл көтерді. «Депутаттарымыз жазда да көп жұмыс атқарды. Небәрі екі айда 1200-ден астам елді мекенді аралап, сайлаушылармен кездесті, тұрғындардың тыныс-тіршілігімен танысты» деді Мемлекет басшысы. Шынында да, жаз бойы облыстың елді мекендерін аралап, тұрғындармен кездесіп, көптеген мәселелерді біліп қайттық.
Мен осыған дейін Парламент Мәжілісінің жетінші шақырылымының да құрамында болдым. Заңгерлік білімім мен көп жылдық тәжірибенің арқасында Парламенттің заңшығарушылық жұмысына белсене араластым. Ол кезде Қазақстан Республикасы Парламент Сенатындағы жерлес депутаттар Ерік Сұлтанов, Ольга Перепечинамен бірлесе бірқатар істің басын қайырдық. Қазір де Сенатта облыс мүддесін қорғап жүрген Ольга Перепечина, Әсем Рахметовамен, Мәжілістегі әріптесім Еркебұлан Мәмбетовпен бірлескен жұмыс жалғасуда.
Екі шақырылым бойы атқарған депутаттық жұмысымның кейбіріне тоқтала кеткенді жөн көріп отырмын. Мәселен, 2021 жылы Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы кодексіне (Салық кодексі) фермерлер үшін қолжетімді бағамен әлемдік деңгейдегі ауыл шаруашылығы техникасын өз өндірісін дамыту мақсатында өзгерістер енгізілді. Бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы техникасының паркін уақтылы жаңартуға мүмкіндік береді. Өткен жылы «Республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың бюджеттері арасындағы 2023 – 2025 жылдарға арналған жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын және ауылдық елді мекендер көшелерін күрделі және қайталама жөндеуге 2023 жылға 19 672 558 мың теңге (бұрын – 8 177 021 мың теңге), 2024 жылға 19 769 692 мың теңге (бұрын 8 177 021 мың теңге), 2025 жылға 19 769 692 мың теңге (бұрын 8 177 021 мың теңге болатын) қаражат бөлінді. Сол жылы еліміздің «2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Заңына 2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджеттен 2023 жылға Шал Ақын ауданындағы Жалтыр, Мерген ауылында 1 020 904 мың теңге сомасында су құбыры желілерін салуға қаражат бөлу туралы өзгерістер енгізілді.
Кейіннен қабылданған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сұйытылған газ айналымын және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңның жобасына да өз ұсыныстарымды енгіздім. Сонымен қатар әріптесім Еркебұлан Мәмбетовпен бірге «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтық заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасына азаматтық заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша ұсыныстар енгіздік. Мұның барлығы – республика тұрғындарының өміріне әсер ететін өзгерістер.
Мен ауылда туып-өстім. Сондықтан мен үшін туған өңірдегі ауыл шаруашылығының дамуы – аса маңызды. Мемлекет басшысы Жолдауда ауыл шаруашылығына кеңінен тоқталып, 100-ден астам ірі тауарлы-сүт фермасы салынып жатқан біздің өңірдің жетістігін өзгелерге үлгі етті. Біздің өңірде сүтті мал шаруашылығы белсенді дамып келеді, республикалық көлемнен 10 пайыздан астам сүт өндіріледі. Қазіргі уақытта облыс бойынша 102 сүт-тауар фермасы, оның ішінде 36 заманауи сүт кешені бар. Тек соңғы 5 жылда облыста 30 сүт фермасы іске қосылды, ондағы сиырдың саны 16 мыңнан асады. Жылына 81,8 мың тонна сүт өндіреді. Бұл жобаларды жүзеге асыруға 39,5 млрд.теңгеден астам инвестиция салынғанын және ең бастысы, мыңнан астам жаңа жұмыс орны құрылғанын атап өту қажет. Үстіміздегі жылы 12 сүт фермасының құрылысы жүргізілуде, оның тоғызы жыл соңына дейін пайдалануға беріледі.
Президент «Елді газбен қамтамасыз ету де – өзекті мәселе» деді. Осы жылдың басында Екібастұз жылу-электр орталығындағы апаттан кейін солтүстік өңірлерді газдандыру мәселесі мүлде басқа сипатқа ие болды. Бұл жерде біз кейбір мүмкіндіктер туралы емес, қажеттілік туралы айтып отырмыз. Сонымен бірге бұл тек экономикалық қана емес, саяси мәселе екенін түсіну керек. Магистральдық газ құбырын салу айтарлықтай экономикалық инвестицияларды қажет етеді. 2022 жылы құны 188,5 млрд.теңге болатын «Сарыарқа» магистральдық газ құбырының 2,3 кезеңінің құрылысы” техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленді. «Сарыарқа» магистральдық газ құбыры алдыңғы 2022-2023 жылдары 106 пайызға жүктелген “Бейнеу-Бозой-Шымкент” газ құбырынан қоректенетінін ескере отырып, жобаны іске асыру “Бейнеу-Бозой-Шымкент” магистральдық газ құбырының 2-ші желісін салғаннан кейін мүмкін болады.
Бүгінгі таңда «Бейнеу-Бозой-Шымкент» магистральдық газ құбырының 2-ші желісінің құрылысы” техникалық-экономикалық негіздемесін жобалау бойынша жұмыстар басталды. 2024 жылдың екінші тоқсанында жүзеге асырылатын жоба 2026 жылы аяқталады деп жоспарлануда.
Сонымен қатар балама нұсқа ретінде «Сарыарқа» магистральдық газ құбырын Ресей Федерациясының газ құбырымен байланыстыру мүмкіндігі пысықталуда. «Газпром» ЖАҚ “Ресей Федерациясы -Қазақстан Республикасы-Қытай Халық Республикасы” жобасының алдын ала техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеуде. Қазақстандық тарап техникалық-экономикалық негіздемені әзірлеу үшін барлық қажетті деректерді (газды тұтыну) жіберді. «Газпром» ЖАҚ қос елге газ жеткізу үшін меншікті газ тасымалдау жүйесінің техникалық мүмкіндігін анықтайды. Осыған байланысты газ құбырын салу жөніндегі келіссөздер техникалық-экономикалық негіздеме мен барлық бастапқы деректерді (газ бағасы, газ құбырының бағыты және т.б.) алғаннан кейін жалғасады.
Президент Жолдауда тозығы жеткен жылу-электр станцияларын жөндеуге қатысты нақты міндеттер жүктеді. Осы жылдың маусым айында мен Петропавл ЖЭО-2-де болдым. Себебі Екібастұз жылу-электр орталығы апатынан кейін, Петропавл ЖЭО-2-ге баруға міндеттімін. Мен облыс орталығын жаңа жылыту маусымына дайындау және жаңғырту барысымен таныстым. «Севказэнерго»АҚ энергетикалық жабдықтарын 2023 -2025 жылдарға арналған қайта құру, жаңғырту және техникалық қайта жарақтандыру” инвестициялық бағдарламасын ұсынды.
Сараптамалық кеңесте бірнеше рет талқыланып, өзгертулер енгізілгеннен кейін бұл бағдарлама бекітілді. Бағдарламаны орындау үшін 2023 жылға – 3,4 млрд. теңге, 2024 жылға – 4,6 млрд.теңге. теңге, 2025 жылға – 6,4 млрд.теңге. шығын жоспарланған.
Мемлекет басшысы Жолдауда кәмелетке толмағандарға жасалған зорлық-зомбылықтың кез келген түріне қатысты жазаны күшейтуді талап етті. Қазіргі уақытта бұқаралық ақпарат құралдарында тұрмыстық зорлық-зомбылық, оның ішінде отбасылық зорлық-зомбылық фактілері туралы жаңалықтардың көбеюі бұл саладағы жауапкершілікті қатаңдату туралы пікірталастар тудырды. Себебі елдегі әрбір бүлдіршіннің бақытты және қауіпсіз балалық шағы болуы керек.
Алайда «тұрмыстық зорлық-зомбылық» әртүрлі тәсілдермен жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл жауапкершілікке тартуды қиындатады. Мысалы, жасырын (жасырын) болуы мүмкін психологиялық тұрмыстық зорлық-зомбылықты алайық. Бұл жағдайда «тұрмыстық зорлық-зомбылық» фактісін дәлелдеу қиын, өйткені “жәбірленушіге” тікелей қол сұғушылық жоқ.
Менің ойымша, «тұрмыстық зорлық-зомбылық» проблемаларын жазалау арқылы ғана емес, әлеуметтік тетіктерді (отбасылардағы психологиялық денсаулықты нығайту, азаматтардың өмір сүруінің әлеуметтік саласын арттыру, мектептердегі педагогтар тарапынан түсіндіру іс-шараларын жүргізу) қолдану арқылы шешу қажет.
Мен көп балалы әке ретінде әрқашан балаларымыздың қауіпсіздігі мен әл-ауқатына қатысты тақырыптарға зор мән беремін. Бұл мәселеге қоғам да салғырттық танытпайды. Қазір осындай мәселенің бар екенін, балалар суициді, оларды қорқытып-үркіту фактілері, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық жайлы ашық айту маңызды. Осындай мәселенің бар екенін мойындау – бұл онымен күрестегі алғашқы қадам.
Жолдауда көтерілген түйінді мәселелер жайлы айту, пікір таластыру, талдау, нақты тапсырмалар беру арқылы шешіледі. Сондықтан еліміздің өркениетті жолмен дамуын қаласақ, қоғамдағы түйткілдерге мейлінше төзімсіз болайық.
Дмитрий КОЛОДА,
Қазақстан Республикасы Парламент Мәжілісінің депутаты.