“МЕН ӨЗІМДІ БАТЫРМЫН ДЕП ЕСЕПТЕМЕЙМІН”

Ербол Отарбаевтың 2010 жылы Ақтаудағы түзеу мекемесіндегі қарулы қақтығыс кезінде көрсеткен жанқиярлық ерлігі көпке мәлім. Содан бері он төрт жылдай уақыт өтті. Батырлық пен жанқиярлықтың үлгісі бола білген сол кездегі жас сарбаз қазір – офицер. Петропавлдағы Ұлттық ұлан академиясында магистратурада білім алып жатқан Ербол Отарбаевпен әңгімелесудің сәті түсті.

– Ербол Есілбайұлы, Отан алдындағы әскери борышы­ңыз­ды өтеп жүргенде қатаң тәртіптегі колониядан қашқан 21 жазасын өтеушінің жолына тосқауыл болдыңыз. Оқиға ке­зінде үш қылмыскердің көзін жойғаныңызбен, өзіңіз де ауыр жарақат алып, алты ай бойы аурухана төсегіне та­ңыл­ға­ныңызды білеміз. Бір сөз­бен айтқанда, өмір мен өлім­нің кү­ресі болды. Сол кез­ге ойша оралайықшы, оқиға қалай бо­лып еді?

– Бұл оқиға кезінде мен 19 жаста едім. Қарулы топқа қарсы төтеп беру оңай болған жоқ. Қо­лымнан келгенше әрекет еттім, аянбадым. Қауіпті қылмыскер­лер қашып кетпесе екен деген ой болды. Егер де олар бостандық­қа шықса, қаншама бейбіт тұр­ғын зардап шегетінін есіме алып, бойымдағы бар күш-жігерді са­лып, оларды тоқтатуға тырыс­тым. Есімді ауруханада жи­дым. Адамға өмір бір-ақ рет бе­ріле­тінін ескерсек, ауыр жара­қат­тан аман қалғанымды маған беріл­ген екінші мүмкіндік деп түсіндім.

Қазір мен үшін өмірдің мәні – ұр­пағым мақтана алатындай абы­­ройлы ғұмыр кешу. Адамзат ба­ласы “Өмірдің мәні не?” – де­ген сұ­раққа талай ғасырдан бері нақты жауап таба алмай келе жа­тыр ғой. Осыған қарағанда өмір­дің мәні адамның мақсатына бай­ланысты әртүрлі болуы мүмкін.

Менің төрт атам Ұлы Отан со­ғысына қатысқан. Олардың екеуі майдан даласынан оралмады. Әкем Хорватияда әскери боры­шын өтеді. Мергендігімен таны­лып, түрлі грамоталармен мара­патталған. Осылардың бар­лы­ғын саралап отырып, атыс ке­зін­де тығылып қалсам немесе қа­шып кетсем, аталарымның аты­на кір келтірген болар едім деп ойлаймын. Отан алдындағы серт­­­ті бұзу – барып тұрған сат­қындық. Қазір ден­саулығым жақ­сы. Қызмет атқа­рып жүрмін. Мен өзімді батыр­мын деп есептемей­мін. Менің орнымда болған кез кел­ген сар­баз осылай жасайтын еді.

– Қазақ халқы ұлды ер азаматқа тән қасиеттермен тәр­биелеп келген. Ұлын ержүрек, батыл, өнерлі болуға баулы­ған, “еркек мінезді әйелден без, әйел сияқты еркектен без”, – деген халық даналығы да осындай бір ойдан туын­даса керек. Сіздің ойыңызша, бүгінгі қоғамның ерлері қан­дай болуы керек?

– Орынды сұрақ. Қазіргі таң­да қоғамда, әсіресе, әлеуметтік желілерде қыз бала мынадай болуы керек, әйел адам осындай болуы керек деген ақыл-кеңес­тер көп айтылады. Ал бүгінгінің ер жігіттері қандай болуы керек­тігі жөнінде өрбіген пікірталасты естімеппін. Бұрын “еркек түздің, әйел – үйдің көркі” дейтін. Яғни ер адам – отбасын асыраушы, әйел – еркектің тапқанын ұқса­тушы еді. Менің ойымша, ер-аза­мат­тың отбасы алдындағы жауапкершілігі зор. Яғни отба­сын асы­рау, қорған болу – ер­лердің мін­деті. Адамда жауап­кершілік бол­са, ол өзінің жара­тылысына сай әрекет етеді. Ме­нің әкем кеңшар ыдырағаннан кейін бір күн де жұмыссыз отыр­ған жоқ. Жасы келіп қалса да, күзетші болып, алты баласын өсіріп-өндірді. Қыз­дарын қияға, ұлдарын ұяға қондырды. Сон­дық­тан отбасын асыраймын де­ген азамат жолын табады. Он­дай әкелер көп.

– Еліміздегі қоғамдық даму институттарының зерттеу­ле­рі­не сүйенсек, әкелердің төрт­тен бірі ғана балаларының тәрбиесіне араласады екен. Әкелер институты құлдырады деген пікір жиі айтылып жүр. Бұл жайында не айтар едіңіз?

– Әкелер институтының құл­дырауы да, дамуы да анаға бай­ланысты. Бала күнімізде үйде бір зат орнында тұрмаса, анам “Қазір әкең келеді?” – деп бір ауыз сөзбен-ақ тәртіпке шақы­ратын. Үйдің ішін жинап, тып-тыныш оты­ратынбыз. “Әкең біліп қоймасын” деген ескертумен өскен буын­быз. Әкенің аяқ киімін тазалау, киімін дұрыс ілу, қолына су құю­ды – баланың бойына ана қалыптастырады. Бұл – әкеге де­ген құрмет. Менің әжем жүз жа­сады. Жастық шағы Ұлы Отан соғысына тұспа-тұс келген. Сол қиын уақытта қыз-келіншектер түздің де, үйдің де жұмысын қатар атқарды ғой. Дегенмен сол замандағы аналарымыз ерінің алдынан кесе-көлденең өтпей, отағасының абыройын асқақ­татып отырды. Жесір әйел дү­ние­ден өткен жұбайының костю­мін қабырғаға іліп қойып, баласы ақша сұраса, әкеңнің қалтасы­нан ала қой дейді екен. Аста­рын­да үлкен тәрбиелік мән жатыр.

Қазіргі таңда Қазақстан ажырасу саны бойынша әлемде ал­дыңғы орында тұр. Бұл – отба­сылық құндылықтың құлдыра­ғанының белгісі. Осы жерде бір тәмсіл есіме түсіп отыр. Бір аза­маттың күнделікті табысы бес теңге екен. Әлгі ақша еш нәрсеге жетпейді. Үйінде күнде ұрыс. Дау-дамайдан қажыған әлгі кісі сол маңдағы ғұламаға барып, өмірінде болып жатқан қиындық­ты айтып, ақыл сұрапты. Содан ғұлама: “Бір теңгені тығып қой. Үйіңе төрт теңге ғана апар”, – дейді. Төрт теңге апарғанда сол баяғы айғай-шу үдей түседі. Ұн­жұрғасы түсіп, ғұламаның алды­на қайта келеді. “Онда табы­сыңды үш теңгеге түсір”, – дейді ғұлама. Содан кейін әлгі адам­ның ғұламаға келуі сап тыйыла­ды. Күндердің бір күнінде ғұлама көптің арасынан бұрынғы таны­сын көріп қалып: “Отбасыңда барлығы жақсы ма?” – деп сұрайды. “Иә, үш теңге жетеді. Жақсы өмір сүріп жатырмыз”, – депті. Ақша көбейген сайын адамның да сұранысы артады, болған үстіне бола берсе деген ниет қанағат дегенді ұмытты­рады екен. Дүниенің байлығын тауыса алмаймыз. Материалдық емес, рухани құндылықты асқақ­тату керек.

– Қазіргі жастар кімді үлгі тұтады?

– Бала күнімде маған әкем үлгі болатын. Жалпы ер бала әке­сіне қарап, қыз шешесіне қарап бой да, ой да түзейді. Қазіргі жас­тар ғаламтор билеген заманда өмір сүріп жатыр. Жастарға әдемі өмірді көп насихаттайтын әншілер, ақша табудың жеңіл жолын ұсынатын блогерлер үлгі. Ал шындығында үлгі болар жан­дар көп. Ұлттық ұлан қатарында еңбек етіп жүрген әскери қыз­метшілер генерал-майор Қайрат Үмбетов, Жандос Баянбаев, Ақыл­бек Қоңыров, Сырым Сүн­де­тов сынды азаматтар қызмет барысында өздерінің өмірлерін қауіпке тігіп, анттарына адал болды. Өлім мен өмірдің арасы­нан таңдау жасар кезде антына адал болып, артылған міндетті орындау – қазіргі жастарға керек қасиет. Басқа салаларда да үлгі боларлық жандар жетерлік. Осы­дан 13 жыл бұрын қарашаның қара суығында Жамбыл жұрт­шылығын ғана емес, бүкіл қоғам­ды дүр сілкіндірген оқиға болды. Тараз көшелерінде бейбіт тұр­ғындардың тыныштығын бұзып, оқ атқан лаңкесті құрықтау ке­зінде жергілікті полиция қызмет­кері Ғазиз Байтасов ерлікпен қа­за тапты. Қоғамдық орында өз-өзін жармақшы болған лаңкесті кеудесімен жауып, маңайында­ғы­лардың өмірін аман алып қал­ды. Жастардың кімді үлгі етуі оның таңдауына байланысты. Осындайда аға буын жол көрсе­тіп, үлгі болуы тиіс сияқты. Мә­селен, туған ауы­лымда “Бауыр­жан Момышұлы­ның шығарма­шылығын кім жақ­сы біледі?” де­ген шара өтті. Жер­гілікті кәсіпкер батырдың еңбек­терін оқыған үз­діктерге кітаптар сыйлады, сыйақылар берді.

– Жастар Отан алдындағы борышын өтеуден қашқақ­тай­ды. Бұл ненің белгісі? Әс­кер­дегі қауіпсіздіктің әлсіреуі ме әлде жігіттердің әлсіздігі ме?

– Жастар Отан алдындағы борышын өтеуден қашқақтайды дегеннен гөрі, маңызын түсін­бейді деген дұрысырақ шығар. Мен әскерге келген жастармен тікелей жұмыс істедім. Сол кезде аңғарғаным, көбі Отан алдында­ғы борышты өтеу уақытты зая кетіру деп ойлайды. Казармада жүрсем, азаматтық өмірдегі қы­зықтан шектелемін, қаражат та­бу мүмкіндігінен айырыламын деген көзқарас белең алған. Содан кейін “Маған әскер не береді?” – деген сұрақ туады. Отан алдындағы борышын өтеп жүрген сарбаздар түзеу мекеме­лерін немесе қоғамдық орын­дар­ды күзетуге барады. Сол жерлерде жүріп-ақ пен қараны ажыратып үйренеді. Қоғамдық орындарды ластағандарды кө­ріп, адамның қоршаған ортаға қандай зиян келтіретінін түсінеді. Бұл рухани жағынан маңызды. Отан алдындағы борышын өтеп жүрген жастар қарудың түр-түрінен атып үйренеді. Ал аза­маттық өмірде ол қаруды ұста­мақ түгілі көрмеуі де мүмкін. Сондықтан елімді, жерімді қор­ғаймын деген азаматтар Отан алдындағы борышын өтеуі тиіс.

– Жастарға әскери-патриот­тық тәрбие беру ісін же­тіл­діру, өскелең ұрпақтың бо­йында Отанды қорғау және адамгершілік қасиеттерін қа­лыптастыру – күн тәртібінде тұрған мәселе. Бүгінгі таңда әскери-патриоттық тәрбие қа­лай жүргізіліп жатыр?

– Ұлттық ұланның жанында “Жас бүркіт” клубы бар. Ол 2003 жылы Шымкент қаласында ашыл­ды. Оның ашылуына қазір­гі Қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов мұрындық болды. Кейін бұл тәжірибе өңірлерге таратылды. Әскери-патриоттық клубқа көбіне әскери қызмет­шілердің балалары барады. Қа­зіргі таңда “Жас бүркіт” әскери-патриоттық клубының өз жауын­герлік туы, эмблемасы, киім үлгісі, тіпті “Әскери патриоттық клу­бы тәрбиеленушісінің абы­ройы” кодексі бар. Осылайша балаларды жастайынан әскери-патриоттық тәрбиеге баулу көз­делген. “Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі” деген мақал бар. Біздің мүдде – балаларды өз елінің патриоты, еліне қыз­мет ететін азамат етіп шығару. Бас­тама қолдау тауып, әскери-пат­риоттық клубымыздың жұмы­сы алға басты. Бүгінде оның жұмы­сы жанданып келеді.

– Ақтаудағы түзеу мекеме­сінде болған оқиғаның желі­сімен түсірілген “Алтыншы бе­кет” фильмін көрдік. Көрер­мендер жылы қабылдады. Осы фильмде көркемдік үшін ойдан қосылған сәттер бар ма?

– Бұл фильм 2018 жылы кө­гілдір экранға жол тартты. Фильм­­ді түсіру кезінде басы-қасында болдым. Осы оқиға жай­лы 2011 жылы “Хабар” арнасы “Әңгіменің ашығы” бағдарлама­сын түсірді. Оның ұзақтығы 24 минут қана. Фильм үшін бұл тым аз. Сондықтан достық, махаб­бат, қызмет атқару бары­сын­дағы қарым-қатынас жайлы күнделікті өмірде болып жатқан жағдай­ларды қостық. Фильмге жас ак­терлер түсті. Олар әскери өмірге бойларын үйретіп, кейіп­кер­лерді шынайы сомдау үшін казармаға жатып, бір апталық курстан өтті. Басты рөлде ой­наған актер түзеу мекемесіндегі жағдайды көру үшін сол жерге барды. Жазасын өтеуші­лермен тікелей қарым-қатынас бол­маса да, ол жақтағы тәртіпті өз көзімен көрді. Бұл фильмде жалғыз менің ерлігім ғана баян­далмайды. Ұлт­тық ұлан жа­уын­гер­лерінің күн­делікті атқара­тын қызметі көрсе­тіледі. Шына­йы оқи­ғаға негіздел­ген “Алтын­шы бе­кет” қазақстан­дық көрер­мендер­дің ыстық ықы­ласына бө­ленді. Өткен жылы сол фильм­ге түскен актерлер­мен, режиссер­лер­мен кездескен кез­де өзге мем­ле­кеттерден фильм­ге сұра­ныс арт­қанын айт­ты. Бұл – фильм­нің шы­найы­лы­ғының бел­гісі.

– Сұхбатыңызға рақмет!

Сұхбаттасқан

Арайлым БЕЙСЕНБАЕВА,

“Soltüstık Qazaqstan”.