Отбасында бақытты, қызметінде табысты

Қазақстан Тәуелсіздік алған жылдардан бері әйелдерге тең қолжетімділікті және өмірдің барлық салаларына қатысуын қамтамасыз ететін демократия­лық жолды ұстана бастады. Со­дан бері экономикалық еркіндік үшін тең мүмкіндіктерді пайдалану, билік құрылымына әйелдер мен ерлердің бірдей қатысуы, отбасындағы тең құқықтар мен міндеттер үшін талаптар құру, қоғам дамуында әйелдердің рөлін да­мыта беру үшін жаңа мүмкіндіктер туғызып отыру – біздің елі­міздегі гендерлік саясаттың бірегей міндеттері.

Гендерлік саясат – қазіргі уақытта өзекті мәселелердің бірі. Мемлекетімізде гендерлік саясат жөніндегі жұмыс­ты Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйел­дер істері және отбасы-демографиялық саясат жөнін­дегі ұлттық комиссия үйлестіре­ді. Оның негізгі функциясы – от­басына, әйелдер мен ерлердің теңдігіне қатысты “Қазақстан Республикасындағы Отбасы­лық және гендерлік саясат тұжырымдамасы” деп аталатын кешенді мемлекеттік саясатты жүйелі түрде іске асыру.

Тұжырымдамада “Гендерлік саясат саласындағы қол жеткі­зілген нәтижелер мен проблемалар”, “Халықаралық тәжіри­бені шолу”, “Қазақстан Респуб­ли­касындағы отбасылық және гендерлік саясатты дамытудың пайымы”, “Қазақстан Республи­ка­сындағы отбасылық және гендерлік саясатты дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсіл­дері”, “Нысаналы индикаторлар мен күтілетін нәтижелер”, “Қа­зақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжы­рым­дамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары” деп аталатын тақырыптар қамтылады.

Бұл салалар бойынша отбасы институтын және құндылық­тарын нығайту, отбасыларды әлеуметтік қолдау, ерлер мен әйелдердің репро­дук­тивті денсаулығын сақтау үшін жағдай жасау, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл, гендерлік тең­дік институтын нығайту, әйел­дердің саяси және басқару­шы­лық ұстанымдарын қолдау сын­ды көптеген мәселелерді шешу­дің жолдары жан-жақты қарас­тырылған.

Осындағы “Отбасы инсти­ту­тын және отбасы құндылықта­рын нығайту” тарауына көз жү­гіртіп көрейікші. Қазақстандық­тардың көпшілігі үшін отбасы – маңызды құндылық. Ата-аналардың дені балаларымен ба­рынша көп уақыт өткізуге ұм­тылады. Мысалы, “Отбасылық-демографиялық саясат” сауал­на­масының 2023 жылғы де­ректеріне сүйенсек, ата-аналардың 50,3 пайызы тұрақты түрде балалардың қасында бо­лады екен. 32,7 пайызы әрбір күнді, 8,3 пайызы әр демалыс және мереке күн­дерін бірге өткізуге тырысады және тек 0,4 пайызы бос уа­қы­тын ешқашан балаларымен өткізбейтіндігі анықталған. Бала­лардың көпшілігі ата-аналарымен өздерінің қызығушы­лықтарын талқылайтынын, отба­сымен араласқанды ұнататынын жасырмаса, тек 2,3 пайызы туған-туыстарымен өзара түсі­ніспеушілік бар екенін айтқан.

Жаппай сауалнама деректері ерлердің балаларымен өзара қарым-қатынасының деңгейі төмен екендігін көрсетті. “Отбасылық-демографиялық саясаттың” зерт­теулері бойынша, отбасылардың 38,15 пайы­зын­да аналары балалармен бірге уақыт өткізеді, 40,2 пайызында әкесі мен анасы бірге қатысады, 2,1 пайызында әкелердің баласы­мен қарым-қатынас жасауы төмен.

“Қазақстан Республикасын­дағы Отбасылық және гендер­лік саясат тұжырымдамасы” ке­зең-кезеңімен жүзеге асырыл­ғанда көптеген нәтижелерге қол жеткізілетін болады. Халықтың репродуктивті денсаулық сала­сындағы хабары артады. Бала­ларды тәрбиелеуге тартылған әкелер көбейеді, өмірде қиын жағдайға тап болған отбасы­ларды анықтау және оларға кө­мек көрсету жеделдігі ұлғаяды, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың қайталанған жағ­дайларының саны азаяды, кә­сіпкерлік саласында әйелдер­дің қаржылық сауаттылығы артады, биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемле­кеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда ше­шімдер қабылдау үдерісіне тар­тылған әйелдердің үлесі өседі.

Мақаламыздың басында ген­дерлік саясат туралы сөз қоз­ғалғанда қоғамның екіге жары­латынын бекерге меңзеген жоқ­пыз. Гендерлік теңдікті жұртшы­лықтың көбі “әйелдің билікке та­ласуы” деп қабылдайды. Хорва­тия, Литва, Бангладеш, Жаңа Зеландия, Словакия, Грузия, Грекия сияқты елдерді әйел­дердің басқарғаны да бұған аз мысал емес. Үкімет басқарған әйелдердің де саны жетерлік. Сонда да, “бір қолымен бесікті, екінші қолымен әлемді тербе­ген” мұндай әйелдерге “бере­келі отбасында әйелі ерінен бір саты төмен тұруы керек” деп са­найтын қоғам үрке қарайды. Алайда гендерлік саясаттың әйелдерді билік басына әкелу­мен ғана шектелмейтінін әрбір қоғам мүшесі білуі тиіс. Оның басты мақсаты – нәзік жандар­дың құқығын қорғау.

Гендерлік теңдік деңгейі жо­ғарылаған сайын, отбасы мүше­лерінің әрқайсысының тұрмыс­тық, экономикалық, адамгер­шілік-тәрбиелік, қорғаушылық және басқа да маңызды функ­цияларын орындауда жауапкершілігі, тепе-теңдігі де жоғары болатынын түсінуге тиіспіз.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев “БҰҰ – әйелдер құрылы­мының” Франция және Мексика үкіметтерімен бірлесіп ұйым­дас­тырған “Ұрпақ теңдігі” жа­һандық форумының қатысу­шы­ларына арнаған сөзінде гендер­лік теңдіктің салиқалы саясаты бойынша әйелдерді қолдау жалғаса беретінін айтқан бола­тын. “Гендерлік мәселені шешу – өңірлік өлшем бойынша елі­міздің сыртқы саясаттағы басымдықтарының бірі”, – деген Пре­зидент Қазақстанның “Гендер­лік зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл коалициясы” және “Экономикалық әділдік пен құ­қық жөніндегі іс-қимыл коа­ли­циясы” сияқты екі серіктес бір­лестікке қосылатынын мәлімде­ді. Бұл – мемлекетіміздің бір­қатар міндеттеме қабылдаға­нын білдіреді. Сол кезде Мем­ле­кет басшысы гендерлік теңдік және зорлық-зомбылықтың ал­дын алу бойынша озық тәжірибемен бөлісу үшін Орталық Азияда өңірлік білім платформасын құру туралы жаһандық деңгейде бастама көтерді. Осы бағытта өзі бас болып, елімізде әйелдердің теңдігі мен қауіпсіз­дігін қорғауға, олардың құқықтары мен мүмкіндіктерін ке­ңейтуге бағытталған игі істі барынша қолдап келеді.

Президенттің тапсырмасы­мен отбасы және гендерлік сая­сат туралы қабылданған жаңа тұжырымда әйелдердің өзін-өзі дамытуына мол мүмкіндік бе­руге бағыттаған. Бұл бастама қоғам тарапынан үлкен қол­дау табуда. Себебі, әрбір әйел өз отбасында бақытты, қызме­тінде табысты, қоғамда белсенді болуға лайықты.

Гүлмира ӘУБӘКІРОВА,

М.Қозыбаев атындағы СҚУ-дың “Қазақстан тарихы және әлеуметтік-гуманитарлық пәндер” кафедрасының аға оқытушысы, гуманитарлық ғылымдар магистрі.