Soltüstık Казахстан
Мемлекеттік рәміздер – бұл кез келген мемлекеттің егемендігі мен біртұтастығын бейнелейтін атрибуттар. Қазақстан Республикасының Туы, Елтаңбасы және Әнұраны ұлттық болмыс ерекшеліктерімен сипатталып жасалған. Бұл рәміздерді жасаушылар үлкен шығармашылық ізденіс танытқаны байқалады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік туының авторы – Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері Шәкен Ниязбеков. Тәуелсіз Қазақстанның Мемлекеттік Туы ресми түрде 1992 жылы қабылданды. Көгілдір түсті тудың ортасында шұғылалы күн, астында қалықтай ұшқан қыран, сабының тұсында тік жолақ түрінде ұлттық өрнек нақышталған. Күн, оның шұғыласы, қыран және ұлттық өрнек бейнесі алтын түстес. “Әзірлік барысында бірнеше шығармашылық сәттерді еске алғым келеді. Бәрінен бұрын, мен үшін ең бастысы Тудың түсі болды. Мен біздің мемлекетіміздің көп ұлтты, онда өмір сүріп жатқан барлық халықтың тең құқылы екенін ойлап, көк түсті таңдап алдым. Аспан – ол бөлуге келмейді, ол баршамыз үшін бірдей. Сол себепті де көк түсті таңдадым. Алайда көк аспанның күнсіз болуы мүмкін бе? Күнді бердім. Ал Қазақстанның қандай болуы тиіс екендігін ұзақ ойландым. Қыранға тоқтадым. Тұңғыш рет өз тәуелсіздігін алған мемлекет әлемде жоғары деңгейге көтерілді және оны еркін бостандықтың символы тәрізді қанатын кеңге жайып, қалықтаған қыран бейнесімен бердім. Ал біздің туымыз көптеген елдерде, өзге мемлекеттік тулармен қатар Біріккен Ұлттар Ұйымында желбіреген кезде, “Бұлардың ішінде қазақстандық ту қайсы?” деп сұрауы мүмкін. Сол себепті тудың сабының тұсына ұлттық өрнекті нақыштадым, – дейді Мемлекеттік Тудың авторы Шәкен Ниязбеков жеке мұрағатындағы бейнежазбада.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторлары – белгілі сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов. Егеменді Қазақстанның Елтаңбасы 1992 жылы ресми түрде қабылданды. Оның ортасында көгілдір түс аясында шаңырақ бейнеленген, шаңырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған, оны аңыздардағы пырақтар қанаты көмкеріп тұр. Жоғарғы бөлігінде – бес бұрышты жұлдыз, төменгі бөлігінде “Қазақстан” деген жазу бар. Барлық өрнек пен жазу – алтын түстес.
Автордың бірі Шота-Аман Уәлиханов шаңырақты түсінде көріпті. Екінші автор Жандарбек Мәлібеков Елтаңбаны жасау барысында Кемал Әкішовтің “Алтын адам” кітабына жүгіне отырып, қанатты пырақтың аңыздық бейнесін көшпенді адам нышаны ретінде алады. Суретшілердің түпкі идеясын қысқаша сипаттасақ, Елтаңбадағы басты белгі уықтар – Қазақстанда түрлі этностар өмір сүретіндігінің белгісі, ай мүйізді, қос қанатты пырақ – қазақтың батырлығы мен ержүректігін бейнелейді, нышанның төбесінде бесбұрышты жұлдыз – Тәуелсіз Қазақтанның құшағы бес құрлыққа да айқара ашық екендігін білдіреді.
Тәуелсіз Қазақстанның тарихында еліміздің мемлекеттік Әнұраны екі рет – 1992 және 2006 жылдары бекітілді. Мемлекет егемендігін алған соң, Қазақстан әнұранының музыкасы мен мәтініне байқау жарияланды. Байқау қорытындысы бойынша Қазақ КСР әнұранының музыкалық редакциясын сақтау туралы шешім қабылданды. Осылайша тәуелсіз Қазақстанның алғашқы әнұранының музыкасының авторлары Мұқан Төлебаев, Евгений Брусиловский және Латиф Хамиди болды. Сонымен қатар үздік мәтінге жарияланған байқауда авторлар ұжымы, белгілі ақындар Мұзафар Әлімбаев, Қадыр Мырзалиев, Тұманбай Молдағалиев және Жадыра Дәрібаева жеңіп шықты.
Елдің дыбыстық рәмізінің танымалдығын арттыру мақсатында 2006 жылы жаңа мемлекеттік Әнұран қабылданды. Оның негізі ретінде халық арасында кеңінен танымал “Менің Қазақстаным” патриоттық әні таңдап алынды. Белгілі композитор Шәмші Қалдаяқов бұл әнді 1956 жылы Жұмекен Нәжімеденовтің сөзіне жазған болатын. Әнге мемлекеттік Әнұран жоғары мәртебесін беру және анағұрлым салтанатты шырқалуы үшін музыкалық туындының бастапқы мәтіні өңделді. Қазақстан Парламенті 2006 жылы 6 қаңтарда палаталардың бірлескен отырысында “Мемлекеттік рәміздер туралы” Жарлыққа тиісті түзету енгізіп, еліміздің жаңа мемлекеттік Әнұранын бекітті.
Мемлекеттік рәміздер – ата-баба аңсаған Тәуелсіздігіміздің басты белгілері. Осы үш нышанды айдай әлемге көрсете отыра, өзіміздің елдігімізді, егемендігімізді, ерік-жігерімізді танытамыз.
Орал ҚҰСАЙЫНОВ,
М.Қозыбаев атындағы СҚУ-дың оқытушысы.