Soltüstık Казахстан
Облыстық тарихи-өлкетану музейінің қорында XVII ғасырдың ортасы мен XIX ғасырдың басында ғұмыр кешкен атақты Зілқара (кейбір деректерде Жылғара деп айтылады) Байтоқинның 1852 жылы орыс патшасы Николай І берген “дворяндық” атағы жөніндегі грамотасы бар. Грамотаның сыртқы әшекейі де, ішкі мазмұны да таңғаларлықтай. Әр беті әдемі, түрлі түсті оюлармен көмкерілген. Оюлардың әр тұсына аңдардың, жануарлардың, құстардың әскери жауынгерлердің суреттері салыныпты.
Грамотаның ішкі беттерінің бірінде Зілқараның өзіне тиесілі болған таңбасы басылған. Ол таңбаны оюлы гүлге ілінген төрт алтын жолақты қызыл лента құрайды. Және де кейбір азат жолдары (абзац) “алтынмен” жазылған. Екі жағынан көркем каллиграфикалық жазумен жазылған бірнеше парақтан тұратын құжаттың тілі қазіргі заманғы орыс тілінен қатты өзгешеленеді. Бұл марапат Зілқара Байтоқинның халық пен биліктің құрметін және сенімін иеленген адам болғанын дәлелдейді. Ол заманда мұндай сый Ресейде мұсылман халқына сирек және ерекше жетістіктері үшін ғана берілетін болған.
Атақты жазушы Сәбит Мұқановтың “Өмір мектебі”, “Аққан жұлдыз” шығармаларында: “…Көкшетау дуанындағы ең ірі феодалдың біреуі, Атығайдың Андағұл руынан шыққан Қаратоқаның Зілғарасы еді. Оның інісі – Байтоқаның Шопаны, сол маңайдың: он мың қой, бес мың жылқы, бес жүз түйе айдаған ең ірі байы екен. Шопан момын, Зілғара тентек болған. Есіл өзенінің қазіргі Солтүстік Қазақстанға қарайтын бойында, шамасы – жүз километрдей жер, сол бір шақта, Зілғара мен Шопанның меншігі болыпты. Олардың әрқайсысы үш-төрттен әйел алған, қыздары да, ұлдары да көп болған…” – деген мәлімет кездеседі.
Зілқарадан тараған ұл-қыздардың бірқатары біздің өңірімізде тұрып жатыр. Солардың бірі – Зілқараның жетінші ұрпағы, Н.Погодин атындағы облыстық орыс драма театрының директоры Спартак Рамазанов:
– Бұл грамотаны бабамның абыройы мен беделін дәлелдейтін құжат деп санаймын. Зілқара Байтоқинға бұл құрмет орыс пен қазақтың татулығын нығайтуға қосқан үлесі үшін берілген, – дейді.
Зілқара Байтоқаұлы 1767 жылы дүниеге келген. 1849 жылы өмірден өтіп, Есіл ауданында жерленіпті. Аталмыш аудан орталығы Явленка кезінде Зілқараның баласы Мұсаның қонысы болған.
Самрат ҚҰСКЕНОВ,
“Soltüstık Qazaqstan”.