ҚҰЛАҚТАН КІРГЕН СУЫҚ СӨЗ көңілге барып мұз болар

Бір адамның бойындағы кем­шілік­тердің басқа біреуге оның сыртынан айтылуы “ғайбат” делі­неді.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) ғайбаттың не екенін ұқтыру үшін айнала­сындағылардан: “Ғайбаттың не еке­нін білесіңдер ме?” – деп сұрайды. Олар “Алла мен оның елшісі жақсы біледі”, – деп сөзді өзіне аударады. Сонда Пайғамбарымыз: “Аралары­ңыздағы біреуіңіздің ұнамайтын сөз­­дермен өз бауыры жайлы сыртынан айтуы”, – дегенде: “Егер ол айт­қан­дарымыз оның бойында бар болса, бұл да ғайбат бола ма?” – дейді бір кісі ішінен. Сол кезде жа­мандықты жан дүниесімен жақтыр­майтын аса сезімтал Пайғамбары­мыз (с.ғ.с.): “Егер айтқандарың оның бойында расында бар болса, онда оны ғай­баттаған боласың, егер ол сипаттар онда жоқ болса, онда оған жала жап­қан боласың” деп қалай болғанда да тілді ғайбаттан сақтау керектігін ұқтырған болатын. Демек біреуді рен­жіте­тіндей ұнамсыз сөз оның сыртынан айтылуы ғайбатқа жата­ды. Егер ол айтылған сөз дұрыс болған күннің өзінде ол – ғайбат болып санала­ды. Ал егер айтылған нәрселер оның бойында болмаса әрі ғайбат, әрі жала болып, күнә үстіне күнә жамалмақ.

Ислам діні жеке адам құқығына ерекше мән бергендіктен, оның ар-на­мысын қорғауға басты назар ау­дарған. Ар-намыс ‒ жеке тұлға кісі­лігінің негізгі тірегі. Ал ғайбаттау – жеке адам құқына қол сұққанмен бірдей. Сондықтан да бүкіл болмыс ішінен адам баласын халифа етіп таңдаған Алла тағала мұсылман­дардың тілін достық пен бауырма­шылықты, адами жақсы қатынас­тарды бұзатын пәлекет ғайбаттан сақтау үшін Құранда: “Бір-бірлеріңді ғайбаттамаңдар. Сендердің араларыңнан біреу өлген бауыры­ның етін жегенді ұната ма? Иә, бұдан тіксін­діңдер. Олай болса, Алладан қорқың­дар…” деу арқылы оның қаншалықты жиіркенішті күнә екенін бір-ақ аятта баян еткен. Иә, адамның өз бауырының етін жеуге қалайша дәті барады? Әрі бұл жер­де “өліп қалған бауырың” деу ар­қылы адамды одан бетер тіксіндіре түседі. Ақыл-есі дұ­рыс, туыстық мейірімі сөнбеген бір адамның ада­ми, қоғамдық, әрі мәдени тұрғыдан зиянды, сонымен қатар, жиіркенішті мұндай істі жа­сауы мүмкін емес. Аятта “одан тіксіндіңіз” деу арқылы адам табиға­тының бұл істен жиіркенетінін білдіріп тұр. “Олай болса, Алладан қор­қыңдар” деу арқылы Алланың тыйым салған жамандығынан бойды аулақ ұстап, жаса­ған күнәлары­мыз үшін тәубе етуге шақырады.

Тағы бір аятта Алла Тағала: “Көзің жетпей тұрып, көңіл аударма. Өйткені, құлақ, көз, көңіл – бәрі де көргеніне, естігеніне жауапты” деу арқылы біреу жайлы нақты мәлі­метке ие болмайынша, өзгелер жайлы жаман ойламауға шақырады.

Басқа біреу жайлы жаман ойлаудың өзі ‒ ғайбаттың жасырын түрі. Бұл суи занн (яғни, араб тілі­нен аударғандағы мағынасы – жа­ман ойлау) деп аталады. Тілмен жа­мандау харам етілгендей, жүрек­пен де жаман ойлауға тыйым салынған. Құ­ранда Алла Тағала: “Ей, иман келтіргендер, күмәннің көбі­нен сақта­ныңдар. Өйткені, күмәннің кейбірі – күнә” деп бізге жалпы жаман ойламауға бұйырады. Өйт­кені жаман ой тек жүректе қалып қоймай, ақи­қатқа жеткісі келіп тіміс­кіленеді. Алла тағала “тіміскілеп сыр іздемеңдер” (“Хужу­рат,” 12) деу арқылы басқа мұсылмандардың қа­телері мен күнә­ларын іздеуге құл­шыныс таныт­пауға шақырады. Адам­ға келген жаман ой жүректегі сүйіспеншілікті өшіріп, дұшпандық­қа айнал­дырады. Міне сондықтан осы аятта ғайбаттау, жаман ойлауға және тырнақ астынан кір іздеуге үзілді-кесілді тыйым салынған.

Ардақты елші (с.ғ.с.) көптеген хадистерінде өмірімізге зиянын тигізіп, адамдар арасындағы жақсы қатынастарға балта шабатын әрі ақыреттік өмірімізде ауыр азапқа душар ететін ғайбат­тан аулақ болу керектігін үнемі үмбе­тінің есіне салып отырған. Адамдарды пенделіктен арылтып, кемелдікке бастау үшін жіберілген ислам діні қоғамдық өмірдегі бірліктің бе­рекесін қашырар жаман мінездерден ұзақ болуды насихаттайды. Ислам дінінің бұған қанша­лықты мән бергенін жете түсіну үшін, Пай­ғамбарымыздың осы мә­селеге қатысты айтқан ескертулері мен тыйымдарына назар аударған жөн.

Әбу Һурайраның (р.а.) жеткіз­ген бір хадисінде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) “Кімде-кім дүниеде мұсылман бауырының етін жесе (ғайбаттап, өсектеп) қиямет күнінде ол адамның еті оған ұсынылып: “Оның өлі етін же. Өйткені сен тірі кезіңде оның етін жегенсің” делінеді. Пайғам­барымыз осыны айтқаннан кейін “Сендердің араларыңнан біреу өлген бауырының етін жегенді ұнатады ма?” – деп “Хужурат” сүресінің 12-аятын оқыған еді.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): “Алла бір мұсылманға екінші мұсылман­ның қанын, малын және ар-намысын харам қылды”, – дейді. Яғни бұл жерде заттық зияннан өзге, сөз арқылы біреудің ар-намысына тиіп, көңіліне қаяу түсіретін әрекеттің де харам етілгендігі айтылған. Басқа бір хадисінде Пайғамбарымыз: “Пайыздың (риба) ең жаманы нақақ мұсылманның ар-намысына тиіп ренжіту”, – дейді. Бұл жерде біреу­дің ар-намысына тиіп ренжіту де ғайбатқа жатады. Ғайбаттың сонша­лықты ауыр күнә болуының аста­­рын­да, адамға мал-мүліктен гөрі ар-намыстың қымбат болуы жатыр. Ислам діні адам баласына басты мән беріп, оны бүкіл жаратылыс атаулыдан ардақты қылған. Пайғамбарымыздың ғайбатты пайызбен теңеуінде терең мән бар. Өйткені дінімізде пайыздық өсім ‒ ең көп датталған, одан бойды аулақ ұстау керектігіне басты назар ауда­рылған ауыр күнәлардың бірі. Құ­ранда “пайыз жеген адамдардың қия­мет күнінде қабірлерінен шай­тан соққан адамдардың есеңгіреп орындарынан тұрғанындай көтеріле­тіндері… Пайызды адал санағандар­ды Алла тағала жақсы көрмейтіндігі” айтылады (“Бақара”, 275-276). Олай болса, жоғарыдағы хадис ғайбаттың бұл жиіркенішті кү­нәдан да­ ауыр болатынын баяндап тұр.

Исламда ғайбаттың, сөз тасып, жала жауып, өсек айтудың датталу себебі, қоғамдық өмірдегі бірлік пен берекетті, адамдар арасындағы жы­лылықты жоятындығында жатыр. Тән жарасынан гөрі жан жарасының жазылуы қиын. Пайғамба­рымыз: “Ғай­бат зинадан да ауыр күнә” де­ген кезінде қасындағылар “Қалайша, уа, Расулалла?” – деп сұрайды. Пай­ғамбарымыз: “Кісі зина жа­сайды, сосын тәуба етеді, Алла оны кеші­реді. Ғайбат жасаушы жа­мандаған адамы кешірмейінше ке­шірілмейді”. Сондықтан адамның жүрегін жара­лап, рухына дақ салатын ғайбат кісінің жеке құқығына қол сұғуға жататындықтан, оны тек қана ғай­бат­талған адам ғана кеші­ре алады. Құл ақысын Алла тағала емес, тек құлдың өзі кешіреді. Пайғамбарымыз сондықтан кісінің бүкіл жақсы амалдарын тып-типыл ететін ғайбат сөзден әркез сақ болуды ескертеді.

“Құлақтан кірген суық сөз, көңілге барып мұз бо­лар” демекші, біреудің сыртынан айтылған сөздер жүрегімізге жара салып жаман сезімнің, өшпенділіктің тууына жол ашады. Қайсыбір мұсылманның Ал­ла тағаланың құзырына өз бауы­рына деген жағымсыз, не ренішті оймен аттануы, әрине, жақсылықтың нышаны емес. Сондықтан да адамзатқа ұстаз етіп жіберілген Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) “Ешкім сахабаларым жайлы жанға жағымсыз сөз айтпасын. Өйткені мен алда­рыңа ішімде ешқандай жаман сезімсіз шыққым келеді”, – деген. Әрине, ардақты елшінің осындай даналық тұ­жырымдары ‒ біздер үшін де үлгі.

Тырнақ астынан кір іздеп, басқа біреудің кемшіліктерін тізбектеп отыру да адамды ғайбатқа жете­лейді. Сондықтан Алла Тағала “Бір-бірлеріңнің кінәларыңды тіміскілеп іздемеңдер” десе, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): “Ей, тілімен иман келтіріп, жүректерімен сенбегендер! Мұсылмандардың сыр­тынан сөз айтып, кемшіліктері мен кінәларын тізбе­ле­меңдер. Кімде-кім мұсылман­дар­дың құпия халдерін іздесе, Алла тағала да оның кінәларын ашады, тіпті, үйінде тығылып отыр­ған күннің өзінде оны жұртқа масқара қылады”, – деп ескертеді. “Жаңылмайтын жақ, сүрінбейтін тұяқ жоқ”, пенде болған соң адамның күнә жасауы мүмкін. Біздің міндетіміз – діндес бауырларымыздың күнәсін барынша жасырып, жария етпей, қайта оның сол кемшіліктер мен күнәлардан арылуы үшін қол ұшын созып, тілекші болу.

Азамат СӘРСЕНОВ,

Қызылжар аудандық “Кәусар” мешітінің бас имамы.